Γράφουν οι:
- Χρήστος Κουρούτζας, Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
- Μαρία-Ελένη Συρμαλή, Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Η διαφθορά είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο που εκφράζει το επίπεδο λειτουργίας όχι μόνο των οικονομικών, αλλά ιδιαίτερα των ευρύτερων κοινωνικών θεσμών. Η διαφθορά είναι μια σύνθετη έννοια, ενώ οι πολλαπλές όψεις της, δηλαδή η οικονομική, η κοινωνική, η πολιτισμική αλληλοεπηρεάζονται καθιστώντας δύσκολη την αντιμετώπιση του φαινομένου. Ο τρόπος με τον οποίο γίνεται αντιληπτή η διαφθορά, καθώς και η δημόσια αποδοχή για το τι συνιστά διαφθορά διαφέρει μεταξύ των κοινωνιών. Ένα γεγονός το οποίο συνιστά πράξη διαφθοράς σε μια χώρα, σε μια άλλη μπορεί να μην είναι, καθώς αυτός ο προσδιορισμός επηρεάζεται από το ευρύτερο φάσμα κανόνων, προτύπων και ηθικής νομιμοποίησης που διαφοροποιείται μεταξύ των κοινωνιών. Οι βαθύτερες αιτίες της διαφθοράς εξαρτώνται από τις ιδιαίτερες συνθήκες κάθε χώρας, ενώ μπορούν να αναζητηθούν στη γραφειοκρατική παράδοση, την πολιτισμική ανάπτυξη και την κοινωνική ιστορία, μεταξύ άλλων.
Η διαφθορά δεν είναι πρόσφατο φαινόμενο, αλλά παρατηρείται από αρχαιοτάτων χρόνων. Στην αρχαία Ελλάδα η διαφθορά αντιμετωπιζόταν ως πρόβλημα ηθικής αποσύνθεσης της κοινωνίας. Ο όρος διαφθορά (corruption) προέρχεται από τη λατινική λέξη «rumpere», που σημαίνει σπάω. Αυτό σημαίνει ότι κάτι έχει σπάσει, που μπορεί να είναι ένας κοινωνικός κανόνας ή πιο συχνά ένας διοικητικός κανόνας.
Το φαινόμενο της διαφθοράς έχει ευρύ πεδίο εφαρμογής, ώστε ο εννοιολογικός προσδιορισμός του όρου καθίσταται δύσκολος. Επομένως, δεν υπάρχει ενιαίος και διεθνώς συμφωνηθείς ορισμός για τη διαφθορά, ο οποίος να ανταποκρίνεται σε όλες τις μορφές, τους τύπους, καθώς και το βαθμό εκδήλωσής της. Παρόλα αυτά, ο ορισμός που αποτελεί σημείο αναφοράς στη διεθνή βιβλιογραφία είναι εκείνος της Παγκόσμιας Τράπεζας, σύμφωνα με τον οποίο «διαφθορά είναι η κατάχρηση δημόσιας εξουσίας για ιδιωτικό όφελος». Oι περισσότεροι ορισμοί για τη διαφθορά που υπάρχουν στη βιβλιογραφία είναι παραλλαγές του ανωτέρω ορισμού της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Τα Ηνωμένα Έθνη πρωτοστατούν στη διεθνή κινητοποίηση κατά της διαφθοράς, καθώς είναι ένα πρόβλημα που απασχολεί έντονα τα κράτη-μέλη της, αλλά και λόγω της απειλής που η διαφθορά θέτει στις βασικές αξίες, τη σταθερότητα των δημοκρατικών θεσμών, την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη και τις θεσμικές δομές. Πιο αναλυτικά, ο ορισμός της διαφθοράς σύμφωνα με το Πρόγραμμα Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών εκφράζει τις διαφορετικές μορφές της διαφθοράς. Ως διαφθορά νοείται η κατάχρηση δημόσιας εξουσίας για ιδιωτικό όφελος μέσα από συγκεκριμένες εκφάνσεις της διαφθοράς. Το όφελος αυτό μπορεί να είναι άμεσο ή έμμεσο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε ανακοίνωσή της για την καταπολέμηση της διαφθοράς την ορίζει ως την κατάχρηση εξουσίας για ιδιωτικό όφελος, συμπεριλαμβάνοντας έτσι τη διαφθορά τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα. Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) επισημαίνει την πληθώρα των ορισμών της διαφθοράς στη βιβλιογραφία βάσει πολιτισμικών, θεσμικών και άλλων παραγόντων.
Τα Ηνωμένα Έθνη και το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ έχουν εκτιμήσει το παγκόσμιο κόστος της διαφθοράς στο 5% του παγκόσμιου Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ). Με βάση τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία για το παγκόσμιο ΑΕΠ, το οποίο ανέρχεται σε 101 τρισ. δολάρια ΗΠΑ, αυτό ισοδυναμεί με 5 τρισ. δολάρια ΗΠΑ ετησίως σε παγκόσμιο επίπεδο. Το ποσό αυτό είναι υψηλότερο από το ετήσιο ΑΕΠ της Ιαπωνίας, η οποία είναι μια από τις πιο ισχυρές οικονομίες διεθνώς.
Με βάση την ανάλυση που προηγήθηκε, η εξέταση της διαφθοράς σε παγκόσμιο επίπεδο θα πρέπει, επίσης, να αναδεικνύει την κοινωνική και διαρθρωτική διάσταση του φαινομένου. Συνεπώς, η βελτίωση των οικονομικών συνθηκών μόνο έχει περιορισμένα αποτελέσματα ως προς την αντιμετώπιση των εγγενών προβλημάτων, καθώς παράλληλα απαιτούνται δραστικές βελτιώσεις στις δομικές και ποιοτικές παραμέτρους που συνδέονται με αυτές τις παθογένειες, όπως είναι η διαφθορά.
Βιβλιογραφία
- Commission of the European Communities (2011), Communication from the Commission to the European Parliament, the Council and the European Economic and Social Committee, “Fighting Corruption in the EU”, COM(2011), 308 final, Brussels.
- Council of Europe (1995), “Programme of Action Against Corruption”, Multidisciplinary Group on Corruption.
- Organisation for Economic Co-operation and Development (2008), Corruption: A Glossary of International Standards in Criminal Law, ISBN 978-92-64-02740-4.
- Rose-Ackerman, S. (1978), Corruption: Α Study in Political Economy, New York: Academic Press.
- United Nations (2004), United Nations Convention Against Corruption, United Nations, New York.
- United Nations Development Programme (2008), “A Users’ Guide to Measuring Corruption”.
- World Bank (1989), “Sub-Saharan Africa: From Crisis to Sustainable Growth”, Washington, D.C, The World Bank.
- World Bank (1997), “Helping Countries Combat Corruption: The Role of the World Bank”, Washington D.C., The World Bank.
