του Παράσχου Μανιάτη*
Η Λέσβος, ένα από τα μεγαλύτερα νησιά του Αιγαίου, βρέθηκε σε μια περίπλοκη και πολυεπίπεδη κατάσταση κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821. Η γεωγραφική της θέση, η οικονομική της κατάσταση και η κοινωνική της δομή συνέβαλαν σε μια συμμετοχή στην Επανάσταση που χαρακτηρίστηκε από δισταγμούς, μικρής κλίμακας εξεγέρσεις και σημαντικό αντίκτυπο, παρά την περιορισμένη έκταση της άμεσης εμπλοκής.
Η Λέσβος πριν την Επανάσταση: Ένας τόπος με αντιθέσεις
Η Λέσβος, πριν το 1821, βρισκόταν υπό οθωμανική κυριαρχία για αιώνες, ωστόσο απολάμβανε ένα καθεστώς σχετικής αυτονομίας σε σχέση με άλλες περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η διοίκηση του νησιού βρισκόταν στα χέρια ενός Τούρκου διοικητή, αλλά σημαντικές εξουσίες ασκούνταν από τους προκρίτους, τους τοπικούς άρχοντες, που προέρχονταν από τις πλούσιες οικογένειες του τόπου.
Η οικονομία της Λέσβου ήταν ακμάζουσα, βασιζόμενη κυρίως στην γεωργία (ελαιοπαραγωγή, αμπελουργία), την κτηνοτροφία και την ναυτιλία. Το λάδι, το κρασί και άλλα αγροτικά προϊόντα εξάγονταν σε διάφορα μέρη της Μεσογείου, φέρνοντας πλούτο. Η ναυτιλία, επίσης, έπαιζε σημαντικό ρόλο, με λεσβιακά πλοία να δραστηριοποιούνται στο εμπόριο και να συμβάλλουν στην οικονομική ευημερία.
Ωστόσο, παρά την σχετική αυτονομία και την οικονομική ευρωστία, η Λέσβος αντιμετώπιζε τις συνήθεις προκλήσεις της οθωμανικής κυριαρχίας: Υψηλή φορολογία, αυθαιρεσίες των τοπικών αξιωματούχων και περιορισμοί στην ελευθερία κινήσεων. Επιπλέον, οι κοινωνικές αντιθέσεις ήταν έντονες. Η πλούσια τάξη των προκρίτων διατηρούσε προνομιακή θέση, ενώ η μεγάλη μάζα του πληθυσμού, αποτελούμενη από αγρότες, κτηνοτρόφους και ναυτικούς, αντιμετώπιζε οικονομικές δυσκολίες και περιορισμένες ευκαιρίες.
Οι δισταγμοί και οι λόγοι της περιορισμένης συμμετοχής
Παρά τον ενθουσιασμό που προκάλεσε η κήρυξη της Επανάστασης στην υπόλοιπη Ελλάδα, η συμμετοχή της Λέσβου υπήρξε διστακτική και περιορισμένη. Υπήρχαν πολλοί παράγοντες που συνέβαλλαν σε αυτή την κατάσταση:
- Φόβος αντιποίνων: Η Λέσβος, σε αντίθεση με άλλα νησιά όπως οι Σπέτσες και η Ύδρα, δεν διέθετε σημαντικό στόλο. Η εγγύτητα στις τουρκικές ακτές και η αδυναμία αποτελεσματικής άμυνας δημιουργούσαν φόβο για βίαια αντίποινα από την οθωμανική διοίκηση. Οι σφαγές της Χίου και των Ψαρών λειτούργησαν ως αποτρεπτικός παράγοντας.
- Οικονομική εξάρτηση: Η οικονομία της Λέσβου ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η διακοπή των εμπορικών σχέσεων και η καταστροφή των καλλιεργειών θα είχαν καταστροφικές συνέπειες για την οικονομική ευημερία του νησιού.
- Κοινωνικές αντιθέσεις: Οι πρόκριτοι, που κατείχαν σημαντική εξουσία στο νησί, δίσταζαν να συμμετάσχουν στην Επανάσταση, φοβούμενοι την απώλεια των προνομίων τους και την αλλαγή του κοινωνικού status quo. Επιπλέον, υπήρχε διχασμός μεταξύ των κατοίκων της υπαίθρου και των κατοίκων της πόλης Μυτιλήνης, όπου η οθωμανική παρουσία ήταν ισχυρότερη.
- Έλλειψη ηγεσίας: Σε αντίθεση με άλλα νησιά, η Λέσβος δεν ανέδειξε μια χαρισματική και αποφασιστική ηγετική φυσιογνωμία που θα μπορούσε να ενώσει τους κατοίκους και να τους οδηγήσει στην εξέγερση.
Μικρής κλίμακας εξεγέρσεις και συμμετοχή Λέσβιων αγωνιστών
Παρά τους δισταγμούς, η Λέσβος δεν έμεινε εντελώς αμέτοχη στην Επανάσταση. Υπήρξαν μικρής κλίμακας εξεγέρσεις, κυρίως σε ορεινές περιοχές του νησιού, με τη συμμετοχή τοπικών οπλαρχηγών και αγροτών. Αυτές οι εξεγέρσεις, αν και δεν είχαν μεγάλη διάρκεια και δεν κατάφεραν να αποτινάξουν την οθωμανική κυριαρχία, έδειξαν την ύπαρξη επαναστατικού φρονήματος σε τμήματα του πληθυσμού.
Επιπλέον, πολλοί Λέσβιοι αγωνιστές συμμετείχαν στην Επανάσταση εκτός του νησιού. Ναυτικοί, στρατιώτες και εθελοντές κατετάγησαν σε επαναστατικά σώματα και πολέμησαν σε διάφορα μέτωπα της Ελλάδας. Αρκετοί Λέσβιοι διακρίθηκαν για την ανδρεία και την προσφορά τους στον αγώνα.
Η επίδραση της Λέσβου στην Επανάσταση
Παρά την περιορισμένη άμεση συμμετοχή της, η Λέσβος είχε σημαντικό αντίκτυπο στην Επανάσταση:
- Οικονομική συνεισφορά: Η Λέσβος, παρά τις δυσκολίες, συνέβαλε οικονομικά στην Επανάσταση. Λέσβιοι έμποροι και πλοιοκτήτες παρείχαν χρήματα, τρόφιμα και εφόδια στις επαναστατικές δυνάμεις.
- Ναυτική προσφορά: Λέσβιοι ναυτικοί και πλοία συμμετείχαν στον αγώνα κατά του οθωμανικού στόλου. Αν και ο λεσβιακός στόλος δεν ήταν τόσο ισχυρός όσο αυτός των Σπετσών και της Ύδρας, η συμβολή του ήταν σημαντική.
- Σημαντικό κέντρο εφοδιασμού: Η γεωγραφική θέση της Λέσβου την καθιστούσε σημαντικό κέντρο εφοδιασμού για τις επαναστατικές δυνάμεις στην περιοχή του Αιγαίου.
- Πρόσφυγες: Η Λέσβος δέχτηκε κύματα προσφύγων από άλλα μέρη της Ελλάδας που είχαν πληγεί από τον πόλεμο. Η φιλοξενία και η παροχή βοήθειας στους πρόσφυγες ήταν μια σημαντική ανθρωπιστική προσφορά του νησιού.
Η απελευθέρωση και η ενσωμάτωση στην Ελλάδα
Η Λέσβος απελευθερώθηκε από την οθωμανική κυριαρχία αρκετά χρόνια μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, το 1912, κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων. Η ενσωμάτωση της Λέσβου στην Ελλάδα σήμανε το τέλος μιας μακράς περιόδου οθωμανικής κυριαρχίας και την αρχή μιας νέας εποχής για το νησί.
Συμπερασματικά
Η συμμετοχή της Λέσβου στην Επανάσταση του 1821 υπήρξε μια περίπλοκη υπόθεση, σημαδεμένη από δισταγμούς, περιορισμένης έκτασης εξεγέρσεις και σημαντική, έμμεση, συνεισφορά. Οι γεωγραφικοί, οικονομικοί και κοινωνικοί παράγοντες που επηρέασαν την στάση του νησιού απέναντι στην Επανάσταση αναδεικνύουν την πολυπλοκότητα και τις αντιθέσεις της ελληνικής κοινωνίας κατά τη διάρκεια του αγώνα για την ανεξαρτησία. Παρά την καθυστερημένη απελευθέρωση, η Λέσβος διαδραμάτισε έναν σημαντικό ρόλο στην Επανάσταση, παρέχοντας οικονομική, ναυτική και ανθρωπιστική βοήθεια, συμβάλλοντας τελικά στην επιτυχή έκβαση του αγώνα για την ελευθερία. Η ιστορία της Λέσβου κατά τη διάρκεια της Επανάστασης αποτελεί μια σημαντική υπενθύμιση της ποικιλίας των εμπειριών και των διαφορετικών τρόπων συμμετοχής στον αγώνα για την ελληνική ανεξαρτησία.
*Ο Παράσχος Μανιάτης είναι καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, κάτοχος 5 διδακτορικών διπλωμάτων από Σουηδικά και Αμερικανικά Πανεπιστήμια στους κλάδους: Logistics για Μηχανικούς, Μάνατζμεντ για Μηχανικούς, Οικονομικά & Χρηματοοικονομικά, Πολιτικές Επιστήμες & Δημόσιες Σχέσεις και Μαέστρος Μουσικής. Δίδαξε 41 χρόνια σε 9 δημόσια Πανεπιστήμια και 3 ιδιωτικά Πανεπιστήμια ανά τον κόσμο
