Σχόλια του Παναγιώτη Δ. Βερναρδάκη*
Αβέρωφ – Βερναρδάκης – Λιμπρίτης
Ο δικηγόρος και λόγιος στην Αλεξάνδρεια Λουδοβίκος Φ. Λιμπρίτης, έμπιστος φίλος και προσωπικός δικηγόρος του Γεωργίου Αβέρωφ, καθώς και επιστήθιος φίλος και θαυμαστής των αδελφών Δημ. Ν. και Γρηγορίου Ν. Βερναρδάκη (ο Δημ. Βερναρδάκης, μεταξύ άλλων, είχε εκφωνήσει τον επικήδειο λόγο στον πατέρα τού Λουδοβίκου, Φραγκίσκο Λιμπρίτη, στις 8 Απριλίου 1876), είχε την έμπνευση να παρακαλέσει τον Δημ. Ν. Βερναρδάκη να γράψει έναν ύμνο στον Γεώργιο Αβέρωφ, το μεγάλο ευεργέτη, για να τον αποδίδουν οι μαθητές και οι μαθήτριες που φοιτούσαν στην Ελληνική Σχολή της Αλεξάνδρειας.
Ο ύμνος στάλθηκε από τον ποιητή, που βρισκόταν στη Μυτιλήνη, και μελοποιήθηκε αργότερα από τον Σπύρο Σαμάρα. Προηγήθηκε, ωστόσο, η παραγγελία του Δημ. Βικέλα στον Κωστή Παλαμά για τον «Ολυμπιακό Ύμνο», κι αυτός μελοποιημένος από τον Σαμάρα.
ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΓΕΩΡΓΙΟΝ ΑΒΕΡΩΦ
Μὲ ρόδα καὶ λωτὸν τὸ Ἑλικώνιον
ἐκ δάφνης στέφος, πλέξωμεν, ὦ φίλοι
συμμαθηταί, κ᾿ εἰς αἶνον ἐναρμόνιον
κινήσωμεν τὰ νεαρά μας χείλη.
Ἡ δάφνη τίνος καὶ τὰ χαριστήρια;
ἄρχοντος, μεγιστᾶνος, ἡγεμόνος;
Τίς ὁ Μαικήνας ὃν τὰ παιδευτήρια
αἰνοῦσι κ᾿ ἡ νεότης εὐγνωμόνως;
Δὲν ἔχει τίτλους καὶ δυνάστου σήματα
ὁ γεραρὸς προστάτης τῆς Σχολῆς μας,
Ἀλλὰ εἰς δωρεὰς κ᾿ εὐεργετήματα
αὐτὸν γνωρίζει πρῶτον ἡ Πατρίς μας.
Τὸ ἔνδοξόν του ὄνομ᾿ ἀναφαίρετον
τοῦ ἔθνους κτῆμα· ἀλλ᾿ ἡ σεβασμία
Μορφή του ἐγκαλώπισμα ἐξαίρετον
εἶνε ἡμῶν τῶν ἐν Ἀλεξανδρείᾳ.
Μὲ ρόδα καὶ λωτὸν τὸ Ἑλικώνιον
ἐκ δάφνης στέφος, πλέξωμεν, ὦ φίλοι
συμμαθηταί, κ᾿ εἰς αἶνον ἐναρμόνιον
κινήσωμεν τὰ νεαρά μας χείλη.
Γεώργιε Ἀβέρωφ! ὀλβιότητος
πλήρης ὁ βίος εἴη σοι κ᾿ εὐαίων
Τοῦ Ἔθνους, τῶν Μουσῶν καὶ τῆς Κοινότητος
ἐπ᾿ ἀγαθῷ τῆς τῶν Ἀλεξανδρέων.
Ο ίδιος ο Λιμπρίτης, ύστερα από το θάνατο του Αβέρωφ, σαν εκτελεστής της διαθήκης του που ήταν, παράγγειλε στο φημισμένο γλύπτη Μπονάνο μια στήλη από πεντελικό μάρμαρο, με την ανάγλυφη προτομή του Αβέρωφ. Στην κορυφή της βρίσκεται ο φοίνικας, που συμβολίζει την αναβίωση του Ελληνικού έθνους. Στη βάση της ένα λιοντάρι κοιτάζει ψηλά την προτομή, θρηνώντας για το χαμό του μεγάλου ευεργέτη. Το λιοντάρι συμβολίζει τη δύναμη του Ελληνισμού. Στα πόδια του λιονταριού βρίσκεται μια μεγάλη ανοιχτή περγαμηνή, με το παρακάτω επίγραμμα του Βερναρδάκη. Η στήλη είναι στημένη εμπρός στα Αβερώφεια Σχολεία της Αλεξάνδρειας.
«Αἰὲν ὃς εὐποιῶν οὐ κάμνε, καμόντα μόρῳ, φεῦ !
Γεώργιον ὧδε κενὸν μνῆμα κάλυψ᾿ Ἀβέρωφ,
ὀστέα δ᾿ Ἀτθίδ᾿ ὑπὸ χθονὶ νῦν γε φίλῃ φίλα κεῖται.
Πρῲ γὰρ ἔρωτι καλῶν οὗτος ἁλούς, φάρος ὣς
τοῖς παρὰ Νεῖλον, Ἀθήνῃσιν τ᾿ ἀνὰ τὴν Ἑλλάδα ἔλαμψεν
εὐποιΐας προχέων, ὧν ἀριθμὸν τίς ἐρεῖ;
Καὶ Σταδίοιο γ᾿ ἐς ἄστρ᾿ ἀνταυγὴς μάρμαρος ὄψις
ἔσται ᾀεὶ θαλερὸς τῷ μάκαρι στέφανος.»
Και σε μετάφραση του πατέρα μου, Δημ. Γρ. Βερναρδάκη:
«Δὲν ἀπόκανε δίνοντας, ἄχ ! τὸν δάμασε ὁ Χάρος.
Τοῦτο τὸ μνῆμα τἀδειανὸ σκέπασε τὸν Ἀβέρωφ,
Τ΄ἀτίμητά του κόκκαλα τώρα τὰ κρύβει ἡ Ἀθήνα.
Νωρὶς τὸν πῆρε ὁ ἔρωτας πρὸς τὰ καλά, σὰ φάρος
παντοῦ ἔλαμψε, στὸ Νεῖλο, στὴν Ἀθήνα, στὴν Ἑλλάδα,
σκορπώντας τἅγια δῶρα του, μὰ ποιὸς θὰ τὰ μετρήσῃ;
Τὸ μαρμαρένιο Στάδιο, ποὺ ἀντιφεγγίζει ὡς τἄστρα,
θὰ εἶνε γιὰ τὸν καλότυχο τἀμάραντο στεφάνι.»
Γενική Ιστορία
Ο Δημ. Ν. Βερναρδάκης έγραφε το 1867, όταν ήταν ακόμα καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών:
«Κατά το κακώς επικρατήσαν έθος, τα μεν λοιπά των γυμνασιακών μαθημάτων ερμηνεύονται υπό ειδικών καθηγητών, μόνον δε το μάθημα της Ιστορίας ρίπτεται οδού πάρεργον εις τους μαθητάς ως ανάγνωσμα οίκοθεν καταληπτόν, και τρόπον τινά μη χρήζον διδασκάλου, τουτέστιν ερμηνευτού».
Τα λόγια αυτά του σοφού Δ. Βερναρδάκη δεν έχασαν μέχρι σήμερα τίποτε από την επικαιρότητά τους, παρόλες τις «εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις» που μεσολάβησαν από τότε, και αντανακλούν, μαζί με τις δυστοκίες σχετικά με τα κατάλληλα σχολικά βιβλία, τη σημερινή κατάντια της διδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας.
Ο ανέκδοτος θησαυρός των πανεπιστημιακών παραδόσεων του μαθήματος της ιστορίας από το Βερναρδάκη χρήζει και απ΄αυτής της πλευράς ιδιαίτερου ενδιαφέροντος.
Αναφορά του Γ. Αβέρωφ στον Γρηγ. Βερναρδάκη και τα Ηθικά του Πλουτάρχου
Ο Γρηγ. Ν. Βερναρδάκης εξέδωσε από το 1888 έως το 1896 στον εκδοτικό οίκο Teubner της Λειψίας τα Ηθικά του Πλουτάρχου σε μία ελάσσονα έκδοση (editio minor).
O πρώτος τόμος είναι αφιερωμένος στον Γεώργιο Αβέρωφ:
“ΓΕΩΡΓΙΩΙ ΑΒΕΡΩΦ
ΕΥΓΝΩΜΟΣΥΝΗΣ ΕΝΕΚΑ.”
Τη μείζονα έκδοση (editio maior) των Ηθικών του Πλουτάρχου του Γρηγ. Ν. Βερναρδάκη στην Ακαδημία Αθηνών επιμελούνται, από το 2008, ο ομότιμος καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βόννης, κ. Heinz Gerd Ingenkamp και ο υποφαινόμενος.
H διεθνής ιστοσελίδα www.bernardakis.de, που είναι αφιερωμένη στον Γρηγ. Ν. Βερναρδάκη, δίνει πληροφορίες για το όλο εγχείρημα.
Αρχείο και βιβλιοθήκη του Δημ. Ν. Βερναρδάκη
Μια απάντηση στο τελευταίο ερώτημα της εφημερίδας «Η Αλήθεια», που αναφέρεται στα χειρόγραφα της Γενικής Ιστορίας του Βερναρδάκη, καθώς και στο συναφές ερώτημα για την τύχη του αρχείου και της βιβλιοθήκης του, έχει δοθεί μέσα από τα φύλλα αυτής της εφημερίδας: https://nealesvou.gr/i-vivliothiki-kai-to-archeio-toy-dim-n-vernardaki-i-tragiki-peripeteia-synechizetai/
Στο παρόν φύλλο θα ήθελα μόνο περιληπτικά να αναφερθώ στο γεγονός ότι ο αρθογράφος της εφημερίδας “Η Αλήθεια” δεν μπορούσε να γνωρίζει ότι βιβλιοθήκη και αρχείο του Δ. Ν. Βερναρδάκη πουλήθηκαν μετά τον θάνατό του (1907) από την χήρα του Αγλαΐα (το γένος Χλυμίτζα) στον Ζάννο Σιφναίο, ο οποίος τα δώρισε στα Φιλανθρωπικά και Εκπαιδευτικά Καταστήματα Μυτιλήνης. Και εδώ αρχίζει η αφάνταστα τραγική περιπέτεια της ανεκτίμητης αυτής Συλλογής του Δ. Ν. Βερναρδάκη, η οποία εξιστορείται εκτενώς στον προαναφερθέντα σύνδεσμο.
Παναγιώτης Δ. Βερναρδάκης
Αγία Μαρίνα
* Ο Παναγιώτης Δ. Βερναρδάκης, εγγονός του Γρηγορίου Ν. Βερναρδάκη, είναι διπλ. οικονομολόγος του Πανεπιστημίου του Mainz και διδάκτωρ οικονομικών επιστημών του Πανεπιστημίου της Φραγκφούρτης. Εκτός των οικονομικών ασχολείται και με φιλολογικά θέματα. Έχει εκδόσει στα γερμανικά δύο βιβλία οικονομικού περιεχομένου: “Ανάλυση φερεγγυότητας διεθνών πιστωτικών ιδρυμάτων” και “Η Ελλάδα ως 12. μέλος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης – Γεγονότα και Προοπτικές”. Είναι επίτιμο μέλος της Διεθνούς Εταιρείας Πλουτάρχου (International Plutarch Society) και επιμελείται, από το 2008, μαζί με τον ομότιμο καθηγητή Κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βόννης, κ. Heinz Gerd Ingenkamp, την μείζονα έκδοση των Ηθικών του Πλουτάρχου του Γρηγ. Ν. Βερναρδάκη (editio maior) στην Ακαδημία Αθηνών (λεπτομερής πληροφόρηση γίνεται στην διεθνή ιστοσελίδα: www.bernardakis.de).
