- Αν τα αρμόδια όργανα δεν κινηθούν άμεσα, η Λέσβος ενδέχεται να χάσει εκατομμύρια ευρώ και να δει κρίσιμες υποδομές να παραμένουν ημιτελείς με καθυστέρηση τουλάχιστον 2-3 ετών
- Όπως επισημαίνει στέλεχος του Υπουργείου Υποδομών «πρόκειται για τον τελευταίο γύρο πριν από τον τερματισμό. Η διοικητική ανεπάρκεια δεν μπορεί πλέον να χρησιμοποιείται ως δικαιολογία. Όποιος προλάβει, θα απορροφήσει»
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή βάζει τέλος στις ελπίδες για παράταση του Ταμείου Ανάκαμψης. Η επόμενη διετία θεωρείται πολύ κρίσιμη για την ολοκλήρωση έργων στη Λέσβο, όπως το έργο του Μεντρεσέ και η ηλεκτρική διασύνδεση με τη Σκύρο.
Έτσι, επιβεβαιώθηκε οριστικά στις 4 Ιουνίου 2025 ότι το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF) της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν πρόκειται να παραταθεί πέραν του 2026. Παρά τις πιέσεις από ισχυρά κράτη-μέλη, όπως η Ιταλία, η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Πολωνία, η Επιτροπή παρέμεινε αμετακίνητη, επικαλούμενη το αυστηρό νομικό πλαίσιο που διέπει το RRF. Η απόφαση αυτή έρχεται ως καμπανάκι για όλες τις ελληνικές περιφέρειες και ιδίως για τη Λέσβο, όπου βρίσκονται σε εξέλιξη χρηματοδοτούμενα έργα που πρέπει να ολοκληρωθούν άμεσα.
Τα χρονικά όρια που δεν μπορούν να ξεπεραστούν
Σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση της Επιτροπής, όλα τα έργα και οι μεταρρυθμίσεις που χρηματοδοτούνται από το RRF θα πρέπει να έχουν ολοκληρωθεί έως τις 31 Αυγούστου 2026. Η τελική ημερομηνία υποβολής αιτημάτων πληρωμής είναι η 30ή Σεπτεμβρίου 2026, ενώ η Επιτροπή υποχρεούται να έχει καταβάλει όλες τις επιλέξιμες πληρωμές μέχρι 31 Δεκεμβρίου 2026. Μετά από αυτή την ημερομηνία, καμία χρηματοδότηση δεν θα εγκριθεί και δεν θα υπάρξει καμία νέα εκταμίευση.
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στην επίσημη τεκμηρίωση της Επιτροπής: «Δεν υπάρχει νομική βάση για την παράταση του RRF πέραν του 2026. Οι ενδιάμεσοι φορείς και τα κράτη-μέλη καλούνται να προτεραιοποιήσουν ώριμα και κρίσιμα έργα».
Η απόφαση αυτή προκαλεί έντονη ανησυχία στις τοπικές αρχές της Λέσβου, αλλά και σε φορείς υλοποίησης, καθώς μια σειρά από σημαντικά έργα βρίσκονται ακόμα σε εξέλιξη και σε αρκετές περιπτώσεις, με αργούς ρυθμούς.
Η Λέσβος στο μικροσκόπιο: Ποια έργα κινδυνεύουν
Με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία από το εθνικό σχέδιο Greece 2.0 και τις επίσημες αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δύο βασικά έργα στη Λέσβο παραμένουν ενταγμένα και ενεργά στο RRF. Η αποκατάσταση του ιεροδιδασκαλείου (Μεντρεσέ) στο Κάστρο Μυτιλήνης, τ΄ οποίο αποτελεί ένα από τα πιο εμβληματικά έργα πολιτιστικής κληρονομιάς στη Λέσβο και βρίσκεται σε φάση ενεργής αποκατάστασης. Το έργο υλοποιείται υπό την εποπτεία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λέσβου και χρηματοδοτείται μέσω του RRF.
Η τελευταία τροποποίηση έγκρισης του έργου σημειώθηκε τον Δεκέμβριο του 2024, με στόχο την επιτάχυνση των εργασιών και την αποφυγή καθυστερήσεων, που θα μπορούσαν να αποβούν μοιραίες. Σύμφωνα με τις αρμόδιες υπηρεσίες, το έργο προχωρεί εντός χρονοδιαγράμματος, αλλά απαιτείται συνεχής παρακολούθηση και εξορθολογισμός των επόμενων φάσεων.
Το δεύτερο μεγάλο έργο αφορά στη διασύνδεση ηλεκτρικού συστήματος Αιγαίου – «Interconnection Lesvos – Skyros». Πρόκειται για ένα στρατηγικής σημασίας έργο ενεργειακής διασύνδεσης 400 kV μεταξύ Λέσβου και Σκύρου, με στόχο την ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου. Το έργο περιλαμβάνεται στο RRF και χαρακτηρίζεται επίσημα «σε εξέλιξη» από το 2022 μέχρι σήμερα. Η ηλεκτρική διασύνδεση αποτελεί μέρος του ευρύτερου σχεδιασμού της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕ) για την ενσωμάτωση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο νησιωτικό δίκτυο, με απώτερο σκοπό την απεξάρτηση από το πετρέλαιο και την ενεργειακή αυτάρκεια. Η υλοποίηση του έργου έχει προχωρήσει σε σημαντικό βαθμό, ωστόσο εξακολουθούν να υπάρχουν τεχνικές και διοικητικές εκκρεμότητες που, αν δεν επιλυθούν γρήγορα, μπορεί να θέσουν τη χρηματοδότηση σε κίνδυνο.
Τι πρέπει να γίνει γρήγορα
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει πλέον ρητά στα κράτη-μέλη να επανεξετάσουν τα σχέδιά τους και να επικεντρωθούν σε έργα που είναι εφικτό να ολοκληρωθούν έγκαιρα. Για τα υπόλοιπα, συνιστάται να εξεταστεί η μεταφορά πόρων σε άλλα ευρωπαϊκά ή εθνικά προγράμματα, όπως το InvestEU ή το ΕΣΠΑ 2021-2027.
Για τη Λέσβο, οι άμεσες ενέργειες που απαιτούνται περιλαμβάνουν την ολοκλήρωση μελετών, δημοπρατήσεων και συμβάσεων έως το τέλος του 2025, ιδίως για έργα που αντιμετωπίζουν γραφειοκρατικές καθυστερήσεις. Επίσης, τριμηνιαία παρακολούθηση προόδου ανά έργο, με αναλυτικά στοιχεία οροσήμων και οικονομικής απορρόφησης.
Για να υπάρξει η όποια θετική εξέλιξη στην χρηματοδότηση των έργων απαιτείται η στενή συνεργασία των τοπικών φορέων των Δήμων, της Περιφέρειας και των αρμόδιων Υπουργείων με την Κεντρική Υπηρεσία Συντονισμού του RRF.
Χάνονται τα κονδύλια χωρίς ολοκλήρωση
Το μεγαλύτερο ρίσκο για τη Λέσβο είναι η απώλεια χρηματοδότησης σε περίπτωση που δεν επιτευχθούν τα προσδιορισμένα ορόσημα και στόχοι έως τις 31 Αυγούστου 2026. Σε μια τέτοια περίπτωση, τα αντίστοιχα έργα θα χάσουν το δικαίωμα εκταμίευσης, ακόμα κι αν βρίσκονται στο τελικό στάδιο υλοποίησης. Σ’ αυτήν την περίπτωση συμπεριλαμβάνεται το έργο της κατασκευής του αγωγού λυμάτων του νότιου τμήματος της Μυτιλήνης. Όπως προειδοποιεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή «καμία πληρωμή δεν θα εγκριθεί για έργα που δεν έχουν ολοκληρωθεί έως την ημερομηνία αυτή. Οι πόροι θα θεωρηθούν μη επιλέξιμοι και θα χαθούν».
Για τον λόγο αυτό, οι τοπικές αρχές στη Λέσβο καλούνται να αναθεωρήσουν τη στρατηγική υλοποίησης των έργων και να διασφαλίσουν την αποτελεσματικότητα της απορρόφησης των κονδυλίων.
Τελευταίο παράθυρο ευκαιρίας
Το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας αποτέλεσε μια μοναδική ευκαιρία χρηματοδότησης για έργα υποδομών, πολιτισμού, ενέργειας και δημόσιας υγείας σε όλη την Ευρώπη. Για τη Λέσβο, η ευκαιρία παραμένει ζωντανή, αλλά το χρονικό περιθώριο στενεύει επικίνδυνα. Η τελική μάχη για την αξιοποίηση των κονδυλίων του RRF είναι πλέον μάχη χρόνου και αποτελεσματικότητας. Αν τα αρμόδια όργανα δεν κινηθούν άμεσα, η Λέσβος ενδέχεται να χάσει εκατομμύρια ευρώ και να δει κρίσιμες υποδομές να παραμένουν ημιτελείς. Εντός του 2025 αναμένεται να δημοσιευθούν ενδιάμεσες εκθέσεις προόδου από το Υπουργείο Οικονομικών και τη Συντονιστική Αρχή του RRF. Αυτές θα αξιολογούν την πορεία ανά έργο, ώστε να ληφθούν αποφάσεις μεταφοράς κονδυλίων ή ενίσχυσης των ομάδων υλοποίησης.
Τα τρία σενάρια
Σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες, τρία σενάρια εξετάζονται για τη Λέσβο:
- Η πλήρης επιτυχία με την έγκαιρη ολοκλήρωση των ώριμων έργων με πλήρη απορρόφηση, όπως είναι το έργο του Μεντρεσέ και η διασύνδεση ηλεκτρικού συστήματος Αιγαίου – «Interconnection Lesvos-Skyros».
- Η μερική απώλεια πόρων, όπως η καθυστέρηση ή ατελής ολοκλήρωση έργων, με αποτέλεσμα την απώλεια χρηματοδότησης μέρους των συμβάσεων.
- Ίσως και το πιο πιθανό, η μεταφορά σε άλλα προγράμματα με τη μετατόπιση μη ώριμων έργων, όπως νέες μονάδες υγείας στο ΕΣΠΑ ή InvestEU, με καθυστέρηση τουλάχιστον 2-3 ετών.
Οι επόμενοι 12 μήνες θα είναι καθοριστικοί. Όπως επισημαίνει στέλεχος του Υπουργείου Υποδομών «πρόκειται για τον τελευταίο γύρο πριν από τον τερματισμό. Η διοικητική ανεπάρκεια δεν μπορεί πλέον να χρησιμοποιείται ως δικαιολογία. Όποιος προλάβει, θα απορροφήσει».
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έθεσε τα όρια με σαφήνεια. Τώρα εναπόκειται στους εθνικούς και τοπικούς θεσμούς να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων. Για τη Λέσβο, το RRF μπορεί ακόμα να αφήσει θετικό αποτύπωμα. Αρκεί να υπάρξει άμεση κινητοποίηση χωρίς αναβολές, χωρίς αυταπάτες. Η ευθύνη είναι συλλογική και η προθεσμία αμετάκλητη.
