- Η απόφαση να μην ενταχθεί το Βόρειο Αιγαίο στην πρώτη φάση του σχεδίου δημιουργίας θαλάσσιων πάρκων βασίστηκε στην περιβαλλοντική ωριμότητα των περιοχών που επιλέχθηκαν και στον… πολιτικό ρεαλισμό
- Χωρίς θαλάσσιο πάρκο, η περιοχή παραμένει απροστάτευτη από φαινόμενα, όπως η υπεραλίευση, η ρύπανση και η καταστροφή των οικοτόπων
Η ανακοίνωση της δημιουργίας δύο Εθνικών Θαλάσσιων Πάρκων από τον Πρωθυπουργό, Κυριάκο Μητσοτάκη χθες Δευτέρα, στο Ιόνιο και στις Νότιες Κυκλάδες, αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος της Ελλάδας. Ωστόσο, η απουσία του Βορείου Αιγαίου από την πρώτη φάση του σχεδιασμού δεν πέρασε απαρατήρητη, ούτε στο εσωτερικό της χώρας, ούτε στο εξωτερικό. Πέρα από περιβαλλοντικά κριτήρια, η επιλογή των περιοχών σχετίζεται άμεσα με τη γεωπολιτική σταθερότητα, τις διεθνείς σχέσεις και ειδικότερα με την τεταμένη και μακροχρόνια διένεξη Ελλάδας – Τουρκίας στο Αιγαίο Πέλαγος. Πολύ δε, περισσότερο έρχεται να ενισχύσει την ανησυχία των τοπικών κοινωνιών ως προς τους μελλοντικούς σχεδιασμούς για την περιοχή μας. Ιδιαίτερα όταν στο Βόρειο Αιγαίο και συγκεκριμένα στη Λέσβο πρόκειται το αργότερο μέχρι τον επόμενο χρόνο να λειτουργήσει ένα από τα μεγαλύτερα ΚΥΤ της Ελλάδας, αυτό της Βάστριας και ενώ ήδη δημιουργήθηκε μια ολόκληρη πολιτεία στον Καρά Τεπέ!
Η απόφαση να μην ενταχθεί το Βόρειο Αιγαίο στο «Level 1» της εφαρμογής του σχεδίου δημιουργίας θαλάσσιων πάρκων βασίστηκε σε δύο βασικούς άξονες: Την περιβαλλοντική ωριμότητα των περιοχών που επιλέχθηκαν και τον πολιτικό ρεαλισμό. Το Ιόνιο και οι Νότιες Κυκλάδες αποτελούν περιοχές χωρίς γεωπολιτικές εντάσεις και προσφέρονται για την άμεση υλοποίηση πρωτοβουλιών, χωρίς το ρίσκο προκλήσεων ή διπλωματικών παρεξηγήσεων. Αντίθετα, η συμπερίληψη του Βορείου Αιγαίου θα μπορούσε να προκαλέσει αντιδράσεις από την Τουρκία, όπως και συνέβη.
Η Άγκυρα δεν άργησε να αντιδράσει. Το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών, με ανακοίνωσή του, δήλωσε πως οποιοδήποτε θαλάσσιο πάρκο στο Αιγαίο δεν έχει νομική ισχύ, καθώς το καθεστώς κυριαρχίας σε ορισμένες περιοχές δεν έχει, κατά την τουρκική πλευρά, ξεκαθαριστεί από διεθνείς συνθήκες. Επανέλαβε μάλιστα τη θέση της ότι τέτοιες μονομερείς ενέργειες πρέπει να αποφεύγονται, ιδιαίτερα σε ημίκλειστες θάλασσες, όπως το Αιγαίο. Παράλληλα, πρότεινε, σε θεωρητικό επίπεδο, συνεργασία με την Ελλάδα για την περιβαλλοντική διαχείριση της περιοχής.
Η απάντηση της Αθήνας ήρθε με σαφήνεια. Το ελληνικό ΥΠΕΞ τόνισε πως η ίδρυση των πάρκων γίνεται σε περιοχές καθαρής ελληνικής κυριαρχίας, με βάση περιβαλλοντικά κριτήρια και χωρίς σκοπιμότητες. Η Ελλάδα διαβεβαίωσε πως δεν πρόκειται να διαπραγματευθεί την άσκηση των κυριαρχικών της δικαιωμάτων, ενώ υπογράμμισε ότι η μοναδική εκκρεμότητα μεταξύ των δύο χωρών είναι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ, πάντα στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου.
Πέρα από τη διπλωματική σκακιέρα, τίθεται το ερώτημα γιατί το Βόρειο Αιγαίο μένει εκτός προστασίας, ενώ περιβαλλοντικά έχει μεγάλη σημασία.
Περιβαλλοντική ευπάθεια, πολιτική απροθυμία
Το Βόρειο Αιγαίο αποτελεί μία από τις πιο πλούσιες περιοχές σε θαλάσσια βιοποικιλότητα στην Ελλάδα. Από κοραλλιογενείς σχηματισμούς και σπάνια είδη θηλαστικών, μέχρι μεταναστευτικά πουλιά και υποθαλάσσιους υγροτόπους, η ανάγκη για θεσμική προστασία είναι επιτακτική. Κι όμως, παρά τις σχετικές επιστημονικές μελέτες και διεθνείς πιέσεις, η ίδρυση θαλάσσιου πάρκου στην περιοχή παραμένει ανεκπλήρωτη υπόσχεση.
Ο κύριος λόγος γι’ αυτή την απουσία φαίνεται να είναι πολιτικός. Η γειτνίαση με τις τουρκικές ακτές, οι αμφισβητούμενες «γκρίζες ζώνες» και η έντονη στρατιωτική παρουσία καθιστούν κάθε κίνηση ευαίσθητη. Οι ελληνικές κυβερνήσεις αποφεύγουν εδώ και χρόνια να λάβουν μέτρα που θα μπορούσαν να εκληφθούν ως μονομερής επέκταση επιρροής.
Τοπικές αντιδράσεις και παρανοήσεις
Ένας δεύτερος παράγοντας είναι η επιφυλακτικότητα των τοπικών κοινωνιών. Ψαράδες και επαγγελματίες του τουρισμού εκφράζουν συχνά ανησυχία πως η ίδρυση πάρκων συνεπάγεται περιορισμούς στις δραστηριότητές τους. Αν και τέτοιοι φόβοι δεν είναι αδικαιολόγητοι, συχνά βασίζονται σε ελλιπή πληροφόρηση. Η διεθνής εμπειρία έχει δείξει ότι η ύπαρξη προστατευόμενων περιοχών, όταν εφαρμόζεται με διαφάνεια και συμμετοχή των τοπικών φορέων, ενισχύει τελικά την αλιευτική παραγωγή και τον τουρισμό.
Οικολογικές οργανώσεις, όπως το WWF, χαιρέτισαν την απόφαση της κυβέρνησης για τη δημιουργία των δύο πρώτων πάρκων, αλλά με επιφύλαξη. Υπενθυμίζουν ότι δεκάδες άλλες περιοχές παραμένουν σε εκκρεμότητα, με την ανάγκη θεσμοθέτησης να είναι επείγουσα.
Τι σημαίνει η απουσία ενός θαλάσσιου πάρκου στο Βόρειο Αιγαίο;
Χωρίς θαλάσσιο πάρκο, η περιοχή παραμένει απροστάτευτη από φαινόμενα, όπως η υπεραλίευση, η παράνομη θήρα προστατευόμενων ειδών, η ρύπανση και η καταστροφή των οικοτόπων. Η έλλειψη θεσμικού πλαισίου κάνει τη διαχείριση αποσπασματική και ευάλωτη σε συγκυριακές παρεμβάσεις. Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν επιστημονικές μελέτες που υποδεικνύουν τη σημασία της περιοχής για τη βιοποικιλότητα, οι σχετικές προτάσεις είτε αγνοούνται, είτε παραμένουν στα συρτάρια.
Αντίθετα, ένα καλά σχεδιασμένο πάρκο θα μπορούσε να αποτελέσει πλαίσιο αειφόρου ανάπτυξης: Να προστατεύει τη φύση, να ενισχύει την τοπική οικονομία μέσω ήπιου τουρισμού, να προωθεί την επιστημονική έρευνα και να ενισχύει το περιβαλλοντικό προφίλ της χώρας διεθνώς.
Οικοτουρισμός και τοπική ανάπτυξη
Ένα θαλάσσιο πάρκο δεν είναι μόνο ένα μέτρο περιβαλλοντικής προστασίας. Είναι επίσης μοχλός ανάπτυξης. Ο οικοτουρισμός προσφέρει ευκαιρίες για βιώσιμες μορφές εισοδήματος, δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, προβολή τοπικών προϊόντων και αύξηση της περιβαλλοντικής συνείδησης. Επισκέπτες από όλο τον κόσμο αναζητούν τέτοιες εμπειρίες και το Βόρειο Αιγαίο έχει όλα τα φυσικά πλεονεκτήματα για να τις προσφέρει. Η ίδρυση ενός θαλάσσιου πάρκου στο Βόρειο Αιγαίο θα προσέφερε πολλαπλά και πολυεπίπεδα οφέλη. Πρώτα απ’ όλα, θα διασφάλιζε την προστασία των ευαίσθητων θαλάσσιων οικοσυστημάτων και των ειδών που φιλοξενούν. Με την κατάλληλη ζωνοποίηση, θα μπορούσαν να απαγορευτούν οι πιο επιβαρυντικές δραστηριότητες σε κρίσιμες περιοχές (όπως περιοχές αναπαραγωγής ή τροφοληψίας), ενώ άλλες δραστηριότητες, όπως η αλιεία ή η αναψυχή, θα μπορούσαν να επιτραπούν υπό όρους.
Παράλληλα, το θαλάσσιο πάρκο μπορεί να λειτουργήσει ως κέντρο περιβαλλοντικής έρευνας και εκπαίδευσης. Πανεπιστήμια, σχολεία και ερευνητικά ιδρύματα μπορούν να συνεργαστούν με τις τοπικές αρχές για τη μελέτη και παρακολούθηση της θαλάσσιας ζωής, προωθώντας τη γνώση και την καινοτομία.
Τέλος, η ίδρυση ενός πάρκου θα συμβάδιζε με τις διεθνείς και ευρωπαϊκές δεσμεύσεις της Ελλάδας για τη βιοποικιλότητα, την κλιματική αλλαγή και τη βιώσιμη ανάπτυξη, ενισχύοντας την εικόνα της χώρας ως ηγέτη στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος.
Χαμένο στοίχημα ή ευκαιρία για επανεκκίνηση;
Η Ελλάδα έχει δεσμευτεί να προστατεύσει το 30% των θαλάσσιων περιοχών της μέχρι το 2030. Η απουσία του Βορείου Αιγαίου από τα πρώτα βήματα δημιουργεί ένα κενό στρατηγικής. Όμως, εφόσον ενταχθεί στη δεύτερη φάση, με ώριμο σχεδιασμό και κοινωνική συναίνεση, μπορεί να αποτελέσει υπόδειγμα βιώσιμης διαχείρισης σε μια περίπλοκη γεωπολιτικά ζώνη. Η χώρα καλείται να ισορροπήσει ανάμεσα στην προστασία της φύσης και την υπεράσπιση της κυριαρχίας της. Σε αυτό το πλαίσιο, το περιβάλλον δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται ως υποδεέστερο των διπλωματικών σχεδιασμών. Το Βόρειο Αιγαίο δεν είναι απλώς ένα «ευαίσθητο» γεωγραφικό σημείο. Είναι ένας φυσικός θησαυρός που οφείλουμε να προστατεύσουμε, όχι μόνο για την εικόνα της Ελλάδας στον κόσμο, αλλά και για τις επόμενες γενιές.
