Η αξία του Προληπτικού Καρδιολογικού Ελέγχου

Τα καρδιαγγειακά νοσήματα (στεφανιαία νόσος, αγγειακή εγκεφαλική νόσος, περιφερική αγγειοπάθεια) αποτελούν το πρώτο αίτιο απώλειας ζωής στις προηγμένες δυτικές κοινωνίες. Πρόκειται για νοσήματα στα οποία κοινό αίτιο είναι η αθηροσκλήρωση των αγγείων. Ανάλογα με το ποια αγγεία του σώματος εμφανίζουν αθηρωματικές βλάβες εκδηλώνεται το καρδιαγγειακό νόσημα, δηλαδή:

1. Αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, όταν προσβάλλονται οι αρτηρίες που αιματώνουν τον εγκέφαλο (καρωτίδες και σπονδυλικές αρτηρίες, αρτηρίες του εγκεφάλου).
2. Έμφραγμα του μυοκαρδίου, στηθάγχη, καρδιακή ανεπάρκεια ή αιφνίδιος θάνατος, όταν προσβάλλονται τα στεφανιαία αγγεία της καρδιάς.
3. Πόνος στα κάτω άκρα, γάγγραινα ή ακόμα και ακρωτηριασμός, όταν προσβάλλονται οι αντίστοιχες αρτηρίες των κάτω άκρων.

Οι σημαντικότεροι παράγοντες που προκαλούν την εμφάνιση της αθηροσκλήρωσης και την εκδήλωση καρδιαγγειακών νοσημάτων είναι:

1. Αρτηριακή υπέρταση (αυξημένη αρτηριακή πίεση). Η κατάλληλη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης επιτυγχάνεται με υγιεινοδιαιτητικά μέτρα (όπως η ελάττωση της κατανάλωσης αλατιού) και, όταν αυτά δεν επαρκούν, με τη χορήγηση κατάλληλης αντιϋπερτασικής αγωγής.
2. Υπερλιπιδαιμία (αυξημένη χοληστερίνη). Τα αυξημένα επίπεδα χοληστερίνης στο αίμα σχετίζονται άμεσα με την αθηροσκλήρωση. Η αντιμετώπιση της πάθησης στηρίζεται σε συνδυασμό υγιεινοδιαιτητικών μέτρων (άσκηση, διακοπή καπνίσματος, διατροφή) και κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής.
3. Σακχαρώδης διαβήτης (αυξημένο σάκχαρο). Οι ασθενείς που πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη θεωρούνται υψηλού κινδύνου για εμφάνιση καρδιαγγειακών επεισοδίων και χρήζουν ιδιαίτερης θεραπευτικής αντιμετώπισης και παρακολούθησης από ιατρό κατάλληλης ειδικότητας.
4. Χρόνια νεφρική νόσος (νεφρική ανεπάρκεια). Παθήσεις των νεφρών, που επηρεάζουν την ικανότητα αποβολής τοξικών ουσιών από τον οργανισμό, επιταχύνουν την αθηροσκλήρωση των αγγείων και την εμφάνιση καρδιαγγειακών νοσημάτων.
5. Κάπνισμα. Το ενεργητικό και το παθητικό κάπνισμα σχετίζεται με όλες τις καρδιαγγειακές, καθώς και με άλλες παθήσεις (πνευμονοπάθειες, καρκίνος κλπ.). Η διακοπή του καπνίσματος ελαττώνει τον κίνδυνο για εμφάνιση καρδιαγγειακών επεισοδίων κατά το ήμισυ.
6. Παχυσαρκία. Η επιδημία της παχυσαρκίας που καταγράφεται σήμερα στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες σχετίζεται ευθέως με την εμφάνιση των καρδιαγγειακών νοσημάτων. Η διατήρηση ιδανικού σωματικού βάρους αποτελεί σημαντικό στοιχείο προστασίας από τις παθήσεις αυτές.
7. Καθιστική ζωή. Η έλλειψη σωματικής δραστηριότητας και τακτικής αερόβιας άσκησης, συχνό φαινόμενο στις σύγχρονες κοινωνίες, παίζει σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση αθηροσκλήρωσης.

Επίσης, σημαντικό ρόλο παίζει η ηλικία των ασθενών καθώς και το φύλο. Τα καρδιαγγειακά νοσήματα προσβάλλουν συνήθως άνδρες μέσης ή μεγαλύτερης ηλικίας, ενώ οι γυναίκες πριν την εμμηνόπαυση εμφανίζουν μια σχετική προστασία λόγω των ορμονών του φύλου, γεγονός το οποίο αλλάζει μετά την κλιμακτήριο.

Επιπλέον των «παραδοσιακών» παραγόντων καρδιαγγειακού κινδύνου που αναγράφονται παραπάνω, τα τελευταία χρόνια έχει αναγνωρισθεί και ένας αριθμός άλλων παραγόντων, των λεγόμενων τροποποιητών κινδύνου (risk modifiers). Σε αυτούς περιλαμβάνονται:

1. Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες. Στους ψυχοκοινωνικούς παράγοντες συμπεριλαμβάνονται καταστάσεις που προκαλούν στρες (π.χ. ψυχικές νόσοι), όπως και η μοναξιά και έντονα στρεσογόνα συμβάντα της ζωής.

Αυτές οι παράμετροι μπορούν έως και να διπλασιάσουν τον καρδιαγγειακό κίνδυνο. Επιπλέον, το ψυχοκοινωνικό στρες σχετίζεται συνήθως με υιοθέτηση ανθυγιεινών συμπεριφορών (λ.χ. κάπνισμα, πτωχή συμμόρφωση στη φαρμακευτική αγωγή κλπ.). Αντίθετα, αισιόδοξα και δραστήρια άτομα με πολύπλευρα ενδιαφέροντα εμφανίζουν xαμηλότερο κίνδυνο.

2. Εθνότητα. Πλέον στην Ελλάδα κατοικούν άτομα με διαφορετική καταγωγή και πολιτισμικό υπόβαθρο. Δεδομένης της διαφοράς στην επιδημιολογία των παραγόντων κινδύνου σε άτομα διαφορετικής καταγωγής, η διαστρωμάτωση κινδύνου σε μετανάστες μπορεί να είναι προκλητική και πρέπει να αξιολογούνται πολλοί διαφορετικοί παράγοντες. Γενικά, φαίνεται ότι άτομα που κατάγονται από την Ασία, ιδιαίτερα από τη Νότιο Ασία (λ.χ. Ινδία, Πακιστάν) εμφανίζουν αυξημένο αναλογικά καρδιαγγειακό κίνδυνο.
3. Κληρονομικό ιστορικό. Συγγενείς ατόμων με πρώιμη καρδιαγγειακή νόσο (εμφάνιση οξέος καρδιαγγειακού επεισοδίου ή ανάγκη για θεραπευτική παρέμβαση στα αγγεία σε άνδρες ηλικίας <55 ετών και γυναίκες <65 ετών) εμφανίζουν δυνητικά αυξημένο καρδιαγγειακό κίνδυνο. Η λήψη του κληρονομικού ιστορικού μπορεί να επηρεάσει τη διαστρωμάτωση κινδύνου των ατόμων αυτών και την αυστηρότερη στοχοθέτηση και αντιμετώπιση των υπόλοιπων παραγόντων κινδύνου.
4. Ευάλωτα άτομα. Η έννοια της ευαλωτότητας είναι πολυδιάστατη, ανεξάρτητη από την ηλικία και τις συνυπάρχουσες παθήσεις, και αποτελεί ένα λειτουργικό παράγοντα κινδύνου για ανεπιθύμητες επιπλοκές εν γένει. Δεν είναι εύκολο να αξιολογηθεί αντικειμενικά η ευαλωτότητα ενός ατόμου, όμως, είναι σημαντικό να εκτιμάται, καθ’ ότι επηρεάζει τον καρδιαγγειακό κίνδυνο, αλλά και τη θεραπευτική αντιμετώπιση των ασθενών.
5. Κοινωνικο – οικονομικοί παράγοντες. Το χαμηλό οικονομικό επίπεδο και το εργασιακό στρες σχετίζονται ανεξάρτητα με την ανάπτυξη καρδιαγγειακών παθήσεων και στα δύο φύλα. Το εργασιακό στρες σχετίζεται με το φόρτο εργασίας (έλλειψη ελέγχου, υψηλές απαιτήσεις), αλλά και με τη δυσαναλογία ανάμεσα στις οικονομικές απολαβές σε σχέση με την εργασιακή προσπάθεια.
6. Γενετικοί παράγοντες. Φαίνεται ότι υφίσταται γονιδιακό υπόστρωμα, όσον αφορά στην εκδήλωση καρδιαγγειακών νοσημάτων. Εντούτοις, δεν υπάρχει ομοφωνία ως προς το ποια γονίδια και πολυμορφισμοί εμπλέκονται στην παθογένεια της αγγειακής νόσου. Πολυγονιδιακά σκορ έχουν αναπτυχθεί, αλλά ο τομέας χρήζει περισσότερης ανάπτυξης για να έχει κλινική εφαρμογή.
7. Περιβαλλοντικοί παράγοντες. Τα τελευταία χρόνια ολοένα και περισσότερο αναγνωρίζεται ο ρόλος της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην εμφάνιση καρδιαγγειακών παθήσεων. Αυξημένα ποσοστά μικροσωματιδίων στην ατμόσφαιρα στα αστικά κυρίως κέντρα έχουν συσχετισθεί με την εμφάνιση οξέων επεισοδίων. Επιπλέον, σημαντικός είναι και ο ρόλος της ηχορρύπανσης και της ρύπανσης του εδάφους που επηρεάζει τη διατροφική αλυσίδα.
8. Απεικόνιση. Η αποκάλυψη της παρουσίας αθηρωμάτωσης των αγγείων με απεικονιστικές τεχνικές (υπερηχογράφημα καρωτίδων, σκορ ασβεστίου των στεφανιαίων αρτηριών με αξονική τομογραφία) μπορεί να βοηθήσει στην πρόβλεψη μελλοντικών καρδιαγγειακών επεισοδίων και να επηρεάσει την απόφαση για θεραπευτική αντιμετώπιση στο πλαίσιο καρδιαγγειακής πρόληψης.

Η αξία της προληπτικής καρδιολογίας έγκειται στην προστασία των ατόμων από την εμφάνιση των καρδιαγγειακών νοσημάτων. Έτσι, ο έμπειρος κλινικός ιατρός, μετά από λήψη του ιστορικού, κλινική εξέταση και πραγματοποίηση των κατάλληλων διαγνωστικών εξετάσεων, μπορεί να αξιολογήσει τον ενδεχόμενο κίνδυνο που διατρέχει ο ασθενής να εμφανίσει μελλοντικά καρδιαγγειακό επεισόδιο, και να τον προστατεύσει με κατάλληλη συμβουλευτική, υγιεινοδιαιτητική ή φαρμακευτική παρέμβαση.

Παράλληλα, η υιοθέτηση ενός περισσότερο υγιεινού τρόπου ζωής προστατεύει τους ασθενείς από την πιθανή εκδήλωση καρδιαγγειακών νοσημάτων. Στα πλαίσια αυτά προτείνεται:

1. Η καθημερινή σωματική άσκηση: Η τακτική αερόβια άσκηση, μετά από τη σύμφωνη γνώμη του θεράποντος ιατρού, μπορεί να προστατεύσει τα άτομα, ακόμα και όταν αφορά σε μισή ώρα βάδισης καθημερινά.
2. Η διατήρηση του φυσιολογικού σωματικού βάρους: Διατήρηση του δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ= Βάρος σε kg/ Ύψος 2 σε m) σε επίπεδα 20-25 kg/m2 θεωρείται ιδανική για αποφυγή των επιπλοκών των καρδιαγγειακών νοσημάτων.
3. Η αποφυγή του ενεργητικού και του παθητικού καπνίσματος.
4. Η αποφυγή του στρες.

Συμπερασματικά, αν και τα καρδιαγγειακά νοσήματα έχουν πολυπαραγοντικά αίτια, εντούτοις, έχουμε στη διάθεσή μας εργαλεία για την έγκαιρη πρόβλεψη εμφάνισής τους, καθώς και για την πρόληψη με στόχο την προστασία της υγείας του πληθυσμού εν γένει και του εκάστοτε ασθενούς σε εξατομικευμένη βάση. Η εφαρμογή απλών μέτρων πρόληψης από την πολιτεία και η υιοθέτησή τους από τους πολίτες αποτελεί το πρώτο, αλλά εξαιρετικά σημαντικό βήμα προάσπισης της καρδιαγγειακής υγείας. 

Από το περιοδικό του Ελληνικού Ιδρύματος Καρδιολογίας “Στους Ρυθμούς της Καρδιάς” με την άδεια του Εκδότη Καθηγητή Καρδιολογίας κ. Κωνσταντίνου Τούτουζα