Της Βάλιας Κόπανου,
Διαιτολόγου – Διατροφολόγου
Ετικέτα διατροφικής επισήμανσης ορίζουμε την ετικέτα στην οποία αναγράφονται πληροφορίες για το θερμιδικό περιεχόμενο του προϊόντος, τα βασικά θρεπτικά χαρακτηριστικά του, τα πρόσθετα χημικά συστατικά που πιθανόν να περιέχει για να διατηρείται περισσότερο καιρό, ενώ συχνά αναγράφονται συγκεκριμένες ιδιότητες του προϊόντος ώστε να βοηθήσουν τον καταναλωτή να επιλέξει ευκολότερα εκείνο που απευθύνεται στις δικές του ξεχωριστές ανάγκες. Η διατροφική ετικέτα ουσιαστικά αποτελεί έναν τρόπο επικοινωνίας του παραγωγού με τον καταναλωτή, και κυρίως, ένα νομοθετικό πλαίσιο που προστατεύει τον καταναλωτή στις αγορές του καθώς η ύπαρξή της θεωρείται υποχρεωτική, από το 1994, σε όλα σχεδόν τα τρόφιμα εκτός από τα φρέσκα φρούτα και λαχανικά όπου η σήμανση είναι προαιρετική.
Η διατροφική ετικέτα έχει σκοπό να δώσει χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με τα συστατικά του τροφίμου, αλλά και τις θερμίδες. Είναι γνωστό ότι πολλές ασθένειες συνδέονται με τη διατροφή, οι οποίες μπορούν να αντιμετωπιστούν ή να προληφθούν με την κατάλληλη διατροφή. Για να αλλάξουμε τις διατροφικές συνήθειες, θα πρέπει να παρέχονται στο σημείο αγοράς επαρκείς πληροφορίες για τα προϊόντα. Η ετικέτα τροφίμων είναι η πιο άμεση πηγή πληροφοριών και μπορεί να υποστηριχθεί με την εκπαίδευση και τη διαφήμιση. Ένας πίνακας διατροφικών πληροφοριών πρέπει να έχει μια προκαθορισμένη μορφή και πρέπει να παρέχει πληροφορίες σχετικά με το περιεχόμενο της διατροφής ανά μερίδα και ανά 100 gr των τροφίμων. Ο πίνακας διατροφικών πληροφοριών πρέπει επίσης να προσδιορίζει τις μερίδες ανά πακέτο και το μέγεθος της μερίδας.
Στην χώρα μας είναι διαδεδομένες δύο μορφές Διατροφικής Ετικέτας. Στην πρώτη μορφή αναγράφονται η ενέργεια του τροφίμου και η περιεκτικότητά του σε πρωτεΐνες, υδατάνθρακες και λίπη (γνωστή και ως big 4), ενώ στη δεύτερη μορφή αναγράφεται και πάλι η ενέργεια του τροφίμου, οι πρωτεΐνες, οι υδατάνθρακες, τα λίπη, το νάτριο, οι φυτικές ίνες, η χοληστερόλη, οι βιταμίνες και τα ιχνοστοιχεία.
Στην διατροφική ετικέτα μπορούμε και πρέπει επίσης να διαβάζουμε την ημερομηνία παραγωγής του τροφίμου, την ημερομηνία λήξης του τροφίμου. Σε αυτό το σημείο πρέπει να ξεκαθαρίσουμε δύο όρους που συναντάμε πάνω στα τρόφιμα. Στα τρόφιμα που στην ετικέτα τους αναγράφεται «Ανάλωση κατά προτίμηση πριν από…», σημαίνει πως το τρόφιμο αυτό αν αποθηκευτεί κατάλληλα, ακόμα και να περάσει η ημερομηνία που αναγράφεται στο προϊόν δεν είναι βλαβερό για την υγεία του καταναλωτή, αλλά ο παραγωγός δεν μπορεί πλέον να εγγυηθεί για την διατήρηση των οργανοληπτικών του ιδιοτήτων. Στα τρόφιμα που υπάρχει «Ημερομηνία λήξεως», σημαίνει πως το συγκεκριμένο προϊόν είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο από μικροβιολογικής απόψεως και μπορεί αν καταναλωθεί πέραν της συγκεκριμένης ημερομηνίας να αποβεί βλαβερό για την υγεία του καταναλωτή.
Στα προϊόντα αυτά πρέπει ο παραγωγός να αναφέρει σαφείς πληροφορίες για την καλύτερη συντήρησή τους, ώστε η αλλοίωσή τους να είναι η μικρότερη δυνατή ακόμα και αν καταναλωθούν εντός της ημερομηνίας λήξεως, τις οδηγίες για τον χειρισμό του τροφίμου (τρόπος παρασκευής, οδηγίες κατάψυξης, απόψυξης, συντήρησης), προειδοποιήσεις για αλλεργιογόνες ουσίες (η νομοθεσία στην Ε.Ε. απαιτεί την επισήμανση 14 ουσιών που αποτελούν «γνωστά αλλεργιογόνα» για μερικά άτομα. Η απαίτηση αφορά την επισήμανσή τους μόνο όταν αυτά βρίσκονται στο τρόφιμο, εκτός κι αν ένα προϊόν προορίζεται για έναν πληθυσμό που έχει μια συγκεκριμένη αλλεργία ή τροφική δυσανεξία (π.χ. προϊόντα χωρίς γλουτένη)) και τα συστατικά από τα οποία αποτελείται το τρόφιμο.
Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποίησε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Πληροφόρησης για τα τρόφιμα, μόλις το 18% των καταναλωτών αξιοποιούν τη χρησιμότητα των ετικετών στα τρόφιμα, εκ των οποίων, η συντριπτική πλειοψηφία δεν αντιλαμβάνεται τις ορολογίες που χρησιμοποιούνται και μπερδεύουν τις πληροφορίες που αναγράφονται, όπως για παράδειγμα, τη διαφορά αλατιού και νατρίου, kcal ή Kj. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, την ελλιπή ενημέρωση και κατανόηση των διατροφικών πληροφοριών από τους καταναλωτές, που οδηγεί στην επιλογή τροφίμων, που διόλου δεν ενισχύουν τη Δημόσια Υγεία.
Αναλυτικότερα, η συνολική ενεργειακή πρόσληψη, η οποία συνήθως αναφέρεται σε χρονικό διάστημα μιας ημέρας (συνολική ημερήσια ενεργειακή πρόσληψη) αποτελεί το άθροισμα των προσλαμβανόμενων θερμίδων από όλα τα θρεπτικά συστατικά των τροφίμων και των ποτών που καταναλώνονται κατά τη διάρκεια της ημέρας. Η ενέργεια που προσλαμβάνει ένας άνθρωπος μέσω της τροφής μπορεί να χρησιμοποιηθεί άμεσα για τις τρέχουσες ανάγκες του οργανισμού ή να αποθηκευτεί στο σώμα για μελλοντική χρήση με τη μορφή γλυκογόνου (τόσο στο ήπαρ όσο και στους μυς), λίπους (στο λιπώδη ιστό) ή πρωτεΐνης (στο μυϊκό ιστό) όταν το σώμα δεν έχει άμεση ανάγκη. Οι ανάγκες σε ενεργειακές απαιτήσεις, εξαρτώνται από σημαντικούς παράγοντες όπως η ηλικία του ατόμου, το φύλο, το μέγεθος και η σύσταση του σώματός του, το κλίμα, καθώς και η φυσική του δραστηριότητα.
Η δαπανώμενη ενέργεια αυτή μπορεί να αφορά τόσο ακούσιες διεργασίες που συμβαίνουν στο ανθρώπινο σώμα με στόχο την επιβίωσή του (π.χ. λειτουργία της καρδιάς, αναπνοή, λειτουργία εγκεφάλου, κλπ.) όσο και δραστηριότητες που πραγματοποιούνται συνειδητά από τον άνθρωπο (π.χ. κίνηση). Η ενέργεια που λαμβάνεται από τα τρόφιμα μετριέται σε χιλιοθερμίδες (kcal) αλλά και σε Kilojoules (Kj), γι’ αυτό και ο κανονισμός της Ε.Ε για τις ετικέτες τροφίμων χρησιμοποιεί και τις δύο μονάδες μέτρησης για την έκφραση της ενεργειακής αξίας των τροφίμων στις συσκευασίες [1kcal = 1000cal, 1kcal = 4,184kj]. Το ποσοστό κάλυψης της συνιστώμενης ημερήσιας πρόσληψης από την κατανάλωση μίας μερίδας συνήθως αναφέρεται σε ημερήσια πρόσληψη 2.000 θερμίδων. Αυτό σημαίνει πως εάν κάποιος προσλαμβάνει λιγότερες θερμίδες πρέπει να καταναλώσει μικρότερη ποσότητα, ενώ αν λαμβάνει περισσότερες θερμίδες μπορεί να καταναλώσει μεγαλύτερη.
Επίσης, το νάτριο και το αλάτι είναι ακριβώς το ίδιο πράγμα απλά διαφέρουν στην «βαρύτητα». Δηλαδή, για να μετατρέψουμε το αλάτι σε νάτριο, διαιρούμε τα γραμμάτια του αλατιού με 2,5 και έτσι το αποτέλεσμα θα μας δώσει τα γραμμάρια νατρίου (π.χ. 1,5gr αλατιού/2,5 = 0,6gr νατρίου), ενώ για την μετατροπή του νατρίου σε αλάτι, πολλαπλασιάζουμε τα γραμμάρια νατρίου με το 2,5 με αποτέλεσμα να παίρνουμε γραμμάρια αλατιού (πχ 0,6gr νατρίου x 2,5 = 1,5gr αλατιού). Σε γενικές γραμμές, η πρόσληψη αλατιού δεν πρέπει να ξεπερνά τα 5gr ημερησίως.
Ακόμα αξίζει να αναφερθούμε στην σημασία μερικών άλλων συνηθισμένων διατροφικών ισχυρισμών με σκοπό την καλύτερη κατανόησή τους. Όταν ένα τρόφιμο χαρακτηρίζεται:
- Χαμηλό σε θερμίδες (Low calorie): σημαίνει ότι περιέχει λιγότερες από 40 θερμίδες,
- Χαμηλό σε χοληστερόλη (Low cholesterol): σημαίνει ότι περιέχει λιγότερο από 20mg χοληστερόλης και 2 mg ή λιγότερο κορεσμένων λιπών ανά μερίδα,
- Χαμηλά σε λιπαρά (Light): το τρόφιμο αυτό έχει 1/3 λιγότερες θερμίδες ή 1/2 λιγότερο λίπος ή 1/2 λιγότερο νάτριο απ’ ό,τι το κανονικό τρόφιμο,
- Χωρίς θερμίδες(Calorie free): περιέχει λιγότερες από 5 θερμίδες ανά μερίδα,
- Χωρίς λίπος/ χωρίς ζάχαρη(Fat free/sugar free): περιέχει λιγότερο από ½ gr ανά μερίδα,
- Χαμηλό σε νάτριο (Low sodium): περιέχει λιγότερο από 140 mg νατρίου ανά μερίδα,
- Άπαχο [για κρέας, κοτόπουλο, θαλασσινά (Lean)]: περιέχει μέχρι 10 gr λίπους, 4 ½ gr κορεσμένου λίπους και λιγότερο από 95 mg χοληστερόλης ανά 90gr τροφίμου,
- Καλή πηγή (Good source): παρέχει τουλάχιστον το 10% της συνιστώμενης ημερήσιας πρόσληψης μιας συγκεκριμένης βιταμίνης ή θρεπτικού συστατικού ανά μερίδα,
- Υψηλό σε (High in): παρέχει το 20% ή περισσότερο της συνιστώμενης ημερήσιας πρόσληψης ενός συγκεκριμένου θρεπτικού συστατικού ανά μερίδα,
- Υψηλό σε φυτικές ίνες (High fiber): περιέχει 5 ή περισσότερα gr ανά μερίδα.
Τέλος, αν στις συσκευασίες προϊόντος συναντάμε το γράμμα Ε ακολουθούμενο από ένα τριψήφιο αριθμό, τότε πρέπει να γνωρίζουμε ότι οι αριθμοί από 100-199 είναι χρωστικές, από 200-299 είναι συντηρητικά, από 300-399 είναι αντιοξειδωτικά και από 400-499 είναι σταθεροποιητές.
Με βάση όλα τα παραπάνω γίνεται εύκολα κατανοητό πως, πριν αγοράσουμε ένα τρόφιμο, πρέπον είναι να διαβάζουμε την ετικέτα διατροφικής επισήμανσης και να είμαστε σε θέση να αντιλαμβανόμαστε πότε ένα τρόφιμο είναι πραγματικά θρεπτικό και πότε περιέχει περισσότερες θερμίδες ή λιπαρά ή αλάτι ή πρωτεΐνες, κυρίως για τις ευπαθείς ομάδες. Με αυτό τον τρόπο, θα μπορείτε εσείς οι ίδιοι να ξέρετε τι τρώτε και να αντιλαμβάνεστε την θρεπτική αξία κάθε τροφίμου ή και την «επικινδυνότητά» του. Δεν πρέπει λοιπόν να αρκούμαστε μόνο στις πληροφορίες που υπάρχουν στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας. Ας μαθαίνουμε πρώτα τον… χαρακτήρα του κάθε τροφίμου πριν το αγοράσουμε και το εντάξουμε στην καθημερινότητά μας!
