Του Γκουλιάμα Αθανασίου,
Επιμελητή Α’ Γενικής Ιατρικής
Οι περισσότεροι από εμάς δεν σκεφτόμαστε ποιες είναι οι επιδράσεις που μπορεί να έχει ο καφές που πίνουμε κάθε πρωί, πέρα από το γεγονός ότι μας βοηθά να ξυπνήσουμε. Ο καφές αποτελεί ένα από τα πλέον δημοφιλή ροφήματα σήμερα. Αυτός είναι και ο λόγος που συχνά αποτελεί το αντικείμενο αρκετών ερευνών. Ωστόσο, οι περισσότερες έρευνες για τον καφέ δεν έχουν καταφέρει να αποδείξουν σχέση αιτίας-αποτελέσματος ανάμεσα στο ρόφημα και διάφορα οφέλη, κυρίως λόγω κακής σχεδίασης.
Μία νέα μελέτη που διεξήχθη από το Πανεπιστήμιο του Harvard και δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό New England Journal of Medicine κατάφερε να ξεπεράσει αρκετά από τα παραπάνω προβλήματα, προσφέροντας έτσι ισχυρά δεδομένα σχετικά με τις επιδράσεις του καφέ. Όπως διαπιστώθηκε, ο καφές έχει μία σειρά θετικές επιδράσεις, ενώ μπορεί να προστατεύσει από αρκετά χρόνια νοσήματα.
Θνησιμότητα από όλα τα αίτια
Την τελευταία δεκαετία έχουν γίνει αρκετές αναλύσεις που δείχνουν ότι ο καφές μειώνει τη θνησιμότητα από όλα τα αίτια. Η σύνδεση αυτή έχει παρατηρηθεί σε μελέτες από την Ιαπωνία, τη Μεγάλη Βρετανία ή τις ΗΠΑ, γεγονός που δείχνει ότι η συγκεκριμένη θετική επίδραση δεν περιορίζεται σε κάποια συγκεκριμένη φυλή.
Μία μετα-ανάλυση του 2019 διαπίστωσε ότι ο καφές μπορεί να μειώσει τη θνησιμότητα από όλα τα αίτια, ακόμα και μετά την προσαρμογή για παράγοντες κινδύνου, όπως το κάπνισμα, η κατανάλωση αλκοόλ, η ηλικία και το σωματικό βάρος. Τα παραπάνω οφέλη παρατηρούνται σε όσους καταναλώνουν μέχρι και 8 ποτήρια καφέ ημερησίως (ανεξαρτήτως είδους καφέ).
Διαβήτης
Κάθε επιπλέον ποτήρι καφές που πίνουμε ημερησίως μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο διαβήτη κατά 7%. Αντίθετα, ο περιορισμός της κατανάλωσης καφέ συνδέθηκε με αυξημένο κίνδυνο διαβήτη τύπου 2. Σύμφωνα με τις παρατηρήσεις της έρευνας, οι θετικές επιδράσεις του καφέ μεγιστοποιούνται όταν καταναλώνεται το μεσημέρι.
Οι αντιδιαβητικές ιδιότητες του καφέ έχουν αποδοθεί σε διάφορους μηχανισμούς. Αρχικά, όλα τα είδη του καφέ φαίνεται ότι μειώνουν την αντίσταση στην ινσουλίνη και προστατεύουν από τη μείωση της ανοχής στη γλυκόζη. Άλλες αναλύσεις έχουν συνδέσει επίσης την κατανάλωση καφέ με βελτίωση της λειτουργίας των λιποκυττάρων και ηπατοκυττάρων, περιορισμό του σωματικού λίπους και βελτίωση του μεταβολισμού των λιπών.
Ο καφές περιέχει επίσης πολυφαινόλες. Οι ουσίες αυτές και ιδιαίτερα το χλωρογενικό οξύ, έχουν συνδεθεί με οφέλη στη ρύθμιση της γλυκόζης και μειωμένο κίνδυνο διαβήτη τύπου 2.
Καρδιαγγειακό σύστημα
Αυτοί που πίνουν καφέ έχουν μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακής νόσου, με τα περισσότερα οφέλη να παρατηρούνται σε αυτούς που καταναλώνουν 3-5 ποτήρια καφέ ημερησίως. Μετα-αναλύσεις που εξέτασαν μελέτες παρατήρησης έχουν συνδέσει την κατανάλωση καφέ με μειωμένο κίνδυνο στεφανιαίας νόσου, καρδιακής ανεπάρκειας και κολπικής μαρμαρυγής.
Η τακτική κατανάλωση καφέ δεν φαίνεται να επηρεάζει αρνητικά την αρτηριακή πίεση, ενώ μπορεί μάλιστα να περιορίσει τον κίνδυνο υπέρτασης. Το χλωρογενικό οξύ μπορεί να παίζει επίσης ρόλο στην παραπάνω σύνδεση, καθώς μειώνει σημαντικά τόσο τη συστολική όσο και τη διαστολική πίεση.
Ο καφές μπορεί να μειώσει επίσης την οξείδωση της LDL χοληστερόλης, να περιορίσει τα επίπεδα των φλεγμονωδών δεικτών και να μειώσει τα επίπεδα πρωτεϊνικών δεικτών που συνδέονται με την καρδιαγγειακή νόσο, όπως η λεπτίνη.
Τα οφέλη από την κατανάλωση καφέ στην πρόληψη του εγκεφαλικού επεισοδίου δεν είναι εξίσου εμφανή. Όμως, μία πρόσφατη μετα-ανάλυση που εξέτασε 2,4 εκατομμύρια εθελοντές παρατήρησε 21% μειωμένο κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου σε αυτούς που έπιναν 3-4 ποτήρια καφέ την ημέρα.
Οι επιδράσεις του καφέ στα επίπεδα της χοληστερόλης φαίνεται ότι συνδέονται επίσης με το είδος του καφέ. Ο μη φιλτραρισμένος καφές περιέχει υψηλά επίπεδα καφεστόλης. Η ουσία αυτή μπορεί να αυξήσει σημαντικά τα επίπεδα της χοληστερόλης. Σε μία μελέτη του 2020, οι επιστήμονες έδειξαν ότι αν και το παραπάνω είδος καφέ αυξάνει τα επίπεδα της LDL, το φαινόμενο αυτό δεν παρατηρείται στα υπόλοιπα είδη καφέ.
Καρκίνος
Οι αντικαρκινικές ιδιότητες του καφέ αναδεικνύονται όλο και περισσότερο στη βιβλιογραφία τα τελευταία χρόνια. Μία μελέτη του 2020 που εξέτασε 28 μετα-αναλύσεις έδειξε ότι ο καφές μπορεί να περιορίσει σημαντικά τον κίνδυνο καρκίνου του ενδομητρίου και καρκίνου του ήπατος. Αντίστοιχα, μία έρευνα του 2017 παρατήρησε ότι ο κίνδυνος ηπατοκυτταρικού καρκινώματος ήταν αντιστρόφως ανάλογος της κατανάλωσης καφέ.
Η κατανάλωση καφέ έχει συνδεθεί επίσης με μειωμένο κίνδυνο καρκίνου του μαστού, μελανώματος, βασικοκυτταρικού καρκινώματος, καρκίνου της στοματικής κοιλότητας, καρκίνου του παχέος εντέρου και καρκίνου του προστάτου.
Νευρολογικά και ψυχικά οφέλη
Στην πρώτη μελέτη που εξέτασε τις επιδράσεις της χρόνιας κατανάλωσης καφέ στον εγκέφαλο, διαπιστώθηκε ότι αυτοί που έπιναν καθημερινά καφέ είχαν λειτουργικές αλλαγές που συνδέονται με βελτιωμένη συγκέντρωση και εγρήγορση συγκριτικά με αυτούς που δεν έπιναν καφέ. Άλλες μελέτες έχουν συνδέσει επίσης την κατανάλωση καφέ με βελτίωση των γνωστικών λειτουργιών.
Ο καφές μπορεί να επηρεάσει επίσης και τη διάθεση περιορίζοντας έτσι τα συμπτώματα αρκετών ψυχικών νόσων. Τόσο η υψηλή όσο και η χαμηλή κατανάλωση καφέ έχουν συνδεθεί με περιορισμό των συμπτωμάτων της κατάθλιψης που μπορεί να ξεπερνά το 30%. Σε μία μελέτη μάλιστα, ο κίνδυνος αυτοκτονίας ήταν 45% μειωμένος σε αυτούς που έπιναν 2-4 ποτήρια καφέ την ημέρα συγκριτικά με αυτούς που έπιναν 1 ή κανένα την εβδομάδα.
Η κατανάλωση καφέ έχει συνδεθεί επίσης με οφέλη στην πρόληψη αρκετών νευροεκφυλιστικών νοσημάτων. Οι ασθενείς με ήπια έκπτωση των γνωστικών λειτουργιών που καταναλώνουν καφέ έχουν μειωμένο κίνδυνο να παρουσιάσουν άνοια. Ο καφές συνδέεται ακόμη με μειωμένο κίνδυνο νόσου του Parkinson, καθώς προλαμβάνει το σχηματισμό των σωματίων Lewy (τα οποία προκαλούν μια συχνή μορφής άνοια).
Τα παραπάνω οφέλη αποδίδονται πιθανώς στην καφεΐνη, η οποία έχει νευροπροστατευτικές ιδιότητες και επηρεάζει τη διάθεση βραχυπρόθεσμα μέσω των επιδράσεων που έχει στα επίπεδα της σεροτονίνης και της ντοπαμίνης.
Ηπατική νόσος
Μία μελέτη του 2017 που εξέτασε αρκετές μετα-αναλύσεις διαπίστωσε ότι ο καφές προσφέρει τα περισσότερα οφέλη στο ήπαρ.
Η αύξηση της κατανάλωσης καφέ κατά 2 ποτήρια ημερησίως μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο αλκοολικής κίρρωσης. Αυτοί που πίνουν καφέ έχουν τόσο μειωμένο κίνδυνο μη αλκοολικής λιπώδους διήθησης του ήπατος όσο και μειωμένο κίνδυνο ίνωσης αν πάσχουν ήδη από την παραπάνω νόσο. Ο καφές επιβραδύνει επίσης την πορεία της νόσου στους ασθενείς με προχωρημένη ηπατίτιδα C.
Οι θετικές επιδράσεις του καφέ στο ήπαρ αποδίδονται στην καφεΐνη. Η τελευταία επιταχύνει την επιδιόρθωση των ιστών καθώς δρα ως ανταγωνιστής των υποδοχέων αδενοσίνης, προλαμβάνοντας έτσι την ηπατική ίνωση και αποτρέποντας παράλληλα την εναπόθεση του κολλαγόνου στο ήπαρ.
Διεγερτική δράση
Η καφεΐνη είναι ένα φυσικό διεγερτικό. Δρα κυρίως στο κεντρικό νευρικό σύστημα, όπου ενισχύει την εγρήγορση και προσφέρει μία τόνωση της ενέργειας όταν είμαστε κουρασμένοι.
Οι επιδράσεις της καφεΐνης κορυφώνονται μέσα σε 1 ώρα από την κατανάλωση και ο οργανισμός απομακρύνει την μισή ποσότητα που καταναλώσαμε μέσα σε 4-6 ώρες.
Ωστόσο, ο τρόπος που διάφορα άτομα αντιδρούν στην καφεΐνη διαφέρει ανάλογα με την ευαισθησία του κάθε ατόμου και την ταχύτητα με την οποία λαμβάνεται.
Αυτός είναι και ο λόγος που ορισμένα άτομα παρατηρούν της επιδράσεις της καφεΐνης με ένα μικρό ποτήρι καφέ, ενώ άλλοι πίνουν πολλά ποτήρια και δεν παρατηρούν κάποια διαφορά. Υπάρχει επίσης πιθανότητα ο οργανισμός να προσαρμόζεται στην καφεΐνη και να “συνηθίζει τη δράση της” αντιδρώντας προοδευτικά λιγότερο σε αυτή.
Προσοχή στην κατανάλωση!
Προφανώς, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η κατανάλωση καφέ δεν είναι στείρα κινδύνων.
Για τους περισσότερους ανθρώπους, η κατανάλωση του καφέ δεν ενέχει κινδύνους, εφόσον γίνεται σε ασφαλείς ποσότητες.
Τα άτομα χωρίς ιστορικό εμφράγματος του μυοκαρδίου ή αυτοί που έχουν καλά ρυθμισμένη αρτηριακή πίεση δεν πρέπει να καταναλώνουν πάνω από 400mg καφεΐνης ημερησίως, ποσότητα η οποία περιέχεται σε περίπου 4 ποτήρια καφέ.
Η ποσότητα αυτή θεωρείται ασφαλής και δεν συνδέεται με μακροπρόθεσμες επιδράσεις στην αρτηριακή πίεση ή την πιθανότητα εγκεφαλικού επεισοδίου και εμφράγματος του μυοκαρδίου.
Ωστόσο, αν έχετε ιστορικό εμφράγματος ή έχετε διαγνωστεί στο παρελθόν με καρδιακή νόσο, πρέπει να περιορίσετε την καφεΐνη στο μισό της παραπάνω ποσότητας.
Είναι γνωστό ότι η υπερβολική κατανάλωση καφέ μπορεί να προκαλέσει δυσάρεστες ανεπιθύμητες ενέργειες, όπως διαταραχές της διάθεσης, ταχυκαρδία και αϋπνία. Σε εξαιρετικά υψηλές δόσεις, η καφεΐνη μπορεί να είναι επικίνδυνη ή ακόμα και απειλητική για την υγεία. Ωστόσο, οι δόσεις αυτές αντιστοιχούν σε δεκάδες ποτήρια καφέ και η υπερβολική δόση συμβαίνει συνήθως από συμπληρώματα καφεΐνης σε μορφή χαπιού ή σε σκόνη.
Γνωρίζουμε σήμερα επίσης ότι ο καφές μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο γλαυκώματος, να επηρεάσει την ποιότητα του ύπνου, ενώ σε σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να προκαλέσει άγχος, δυσφορία ή ψυχωσικά επεισόδια. Τέλος, η κατανάλωση καφέ θα πρέπει να σταματά εντελώς κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, καθώς το ρόφημα έχει συνδεθεί με μειωμένο βάρος γέννησης και αποβολές.
Συμπερασματικά η ορθολογική καθημερινή κατανάλωση καφέ (έως 400mg καφεΐνης που αποτελεί τη μέγιστη αποδεκτή ημερήσια δόση) παρέχει πολύ περισσότερα οφέλη στην υγεία μας από όσα μπορούσαμε ως σήμερα να γνωρίζουμε και να φανταστούμε.
