Του Αθανασίου Γκουλιάμα
Επιμελητή Α’ Γενικής Ιατρικής
Η χοληστερόλη είναι μία ουσία που παράγεται φυσιολογικά από τα κύτταρα του ανθρώπου και αποτελεί συστατικό της κυτταρικής μεμβράνης. Η ουσία αυτή είναι απαραίτητη για τη ζωή, ωστόσο όταν συσσωρεύεται σε μεγάλες ποσότητες στο αίμα μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου. Η χοληστερόλη, σε συνδυασμό με άλλες ουσίες, όπως το λίπος και το ασβέστιο, εναποτίθεται στα τοιχώματα των αρτηριών όπου σχηματίζει πλάκες. Σταδιακά, το γεγονός αυτό προκαλεί στένωση των αγγείων, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε επιπλοκές, όπως το έμφραγμα του μυοκαρδίου και το εγκεφαλικό επεισόδιο.
Σύμφωνα με δεδομένα από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO), περίπου 2,6 εκατομμύρια θάνατοι ετησίως αποδίδονται στα υψηλά επίπεδα της χοληστερόλης των ασθενών.
Στο παρόν άρθρο θα εξετάσουμε τους 9 συχνότερους μύθους για τη χοληστερόλη.
1) Η Χοληστερόλη είναι επιβλαβής για τον οργανισμό
Όπως προαναφέρθηκε και στο εισαγωγικό κείμενο, η χοληστερόλη αποτελεί βασικό συστατικό των κυτταρικών μεμβρανών. Εκτός από το δομικό της ρόλο στις μεμβράνες, η χοληστερόλη είναι επίσης απαραίτητη για την παραγωγή των στεροειδών ορμονών, της βιταμίνης D και του χολικού οξέος. Κατά συνέπεια, αν και τα υψηλά επίπεδα της χοληστερόλης αποτελούν παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση διαφόρων νόσων, είναι αδύνατο να επιβιώσουμε χωρίς χοληστερόλη. Στην πραγματικότητα, η χοληστερόλη δεν είναι επιβλαβής ουσία φυσιολογικά, ωστόσο ο ανθυγιεινός τρόπος ζωής μπορεί να αυξήσει τα επίπεδά της προκαλώντας διάφορα προβλήματα. Διαχρονικά, ο άνθρωπος δεν είχε πάντοτε πρόσβαση σε περίσσεια τροφής στο βαθμό που έχει σήμερα. Κατά συνέπεια, σήμερα τα επίπεδα της χοληστερόλης είναι αυξημένα και εναποτίθεται στα αγγεία προκαλώντας προβλήματα.
Εκτός από τις λειτουργίες που επιτελεί στον οργανισμό, ο τρόπος μεταφοράς της χοληστερόλης μπορεί επίσης να προκαλέσει προβλήματα στην υγεία. Η χοληστερόλη μετακινείται μέσω των λιποπρωτεϊνών, δηλαδή ουσιών που αποτελούνται από λίπη και πρωτεΐνες. Η μεταφορά αυτή συμβαίνει με 2 τρόπους. Η λιποπρωτεΐνη χαμηλής πυκνότητας (LDL) μεταφέρει τη χοληστερόλη από το ήπαρ στα κύτταρα όπου χρησιμοποιείται σε διάφορες διεργασίες. Η LDL είναι η γνωστή μας «κακή» χοληστερόλη, καθώς τα υψηλά επίπεδά της στο αίμα συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου. Η λιποπρωτεΐνη υψηλής πυκνότητας (HDL) είναι η γνωστή και ως «καλή» χοληστερόλη, καθώς μεταφέρει τη χοληστερόλη πίσω στο ήπαρ. Μόλις φτάσει εκεί, η χοληστερόλη απομακρύνεται από τον οργανισμό, γεγονός που μειώνει τον καρδιαγγειακό κίνδυνο.
2) Έχω φυσιολογικό βάρος, άρα δεν έχω υψηλή χοληστερόλη.
Η ισορροπία της χοληστερόλης εξαρτάται τόσο από τα τρόφιμα που καταναλώνουμε όσο και από γονιδιακούς παράγοντες. Για παράδειγμα, υπάρχουν γονίδια που περιορίζουν την ικανότητα του οργανισμού να επεξεργάζεται αποτελεσματικά τη χοληστερόλη. Η νόσος που προκαλείται από τα παραπάνω γονίδια λέγεται οικογενής υπερχοληστερολαιμία και επηρεάζει περίπου 1 στα 200 άτομα. Το σωματικό βάρος συνδέεται συνήθως με τη λειτουργία του μεταβολισμού και την ισορροπία ανάμεσα στις θερμίδες που προσλαμβάνουμε και αυτές που καταναλώνουμε. Κατά συνέπεια, ακόμα κι αν έχουμε φυσιολογικό σωματικό βάρος, υπάρχει πιθανότητα να έχουμε υψηλή χοληστερόλη. Άλλοι παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν τα επίπεδα της χοληστερόλης είναι τα τρόφιμα που καταναλώνουμε, η φυσική άσκηση, το κάπνισμα και η κατανάλωση αλκοόλ. Τα επίπεδα της χοληστερόλης συνδέονται και με άλλους παράγοντες, όπως για παράδειγμα η ηλικία και η κληρονομικότητα.
3) Η Υψηλή Χοληστερόλη προκαλεί πάντοτε συμπτώματα.
Στους περισσότερους ασθενείς η υψηλή χοληστερόλη δεν προκαλεί συμπτώματα. Αυτός είναι και ο λόγος που θα πρέπει να κάνουμε τακτικά εξετάσεις για να παρακολουθήσουμε τα επίπεδα της χοληστερόλης. Η ηλικία που θα πρέπει να αρχίσουμε να κάνουμε εξετάσεις καθώς και η συχνότητά τους εξαρτάται από τους παράγοντες κινδύνου κάθε ατόμου. Τα μοναδικά «συμπτώματα» που συνδέονται με τη χοληστερόλη εμφανίζονται όταν αυτή έχει ήδη προκαλέσει εκτεταμένες βλάβες στα αγγεία. Σε αυτή την περίπτωση μπορεί να εμφανιστεί στηθάγχη, έμφραγμα του μυοκαρδίου και αιφνίδιος θάνατος.
4) Αν καταναλώνω τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε χοληστερόλη, τότε θα έχω υψηλότερα επίπεδα χοληστερόλης στο αίμα.
Το θέμα αυτό είναι λίγο πιο σύνθετο απ’ όσο θα περιμέναμε. Η χοληστερόλη που καταναλώνουμε με τη διατροφή δεν συνδέεται απαραίτητα με τα επίπεδα της χοληστερόλης στο αίμα. Η αυξημένη κατανάλωση υδατανθράκων, ιδιαίτερα απλών, μπορεί να αυξήσει σημαντικά τα επίπεδα της χοληστερόλης στο αίμα, ακόμα κι αν δεν καταναλώνουμε τρόφιμα με χοληστερόλη. Επιπλέον, η φυσική άσκηση μπορεί να περιορίσει τα επίπεδα της χοληστερόλης, ανεξαρτήτως της διατροφής που κάνουμε.
Προφανώς, τα τρόφιμα που καταναλώνουμε συνδέονται σε κάποιο βαθμό με τα επίπεδα της χοληστερόλης. Όταν πηγαίνουμε στο σούπερ-μάρκετ δεν αγοράζουμε ένα πακέτο χοληστερόλης, αλλά τρόφιμα που την περιέχουν, όπως το κόκκινο κρέας, το τυρί και τα αυγά. Το κόκκινο κρέας εκτός από τη χοληστερόλη περιέχει και κορεσμένα λίπη. Η χοληστερόλη αποτελεί ζωικό προϊόν, επομένως τα τρόφιμα που περιέχουν κορεσμένα λίπη αυξάνουν ειδικά τα επίπεδα της «κακής» (LDL) χοληστερόλης η οποία εναποτίθεται στα τοιχώματα των αγγείων.
5) Όλοι πρέπει να έχουν τους ίδιους στόχους για τα επίπεδα της χοληστερόλης.
Ο στόχος του κάθε ασθενούς για τα επίπεδα της χοληστερόλης στο αίμα διαφοροποιείται ανάλογα με το ιστορικό του, καθώς και ορισμένους παράγοντες κινδύνου, όπως η ηλικία. Για τους ασθενείς που δεν έχουν ιστορικό καρδιαγγειακής νόσου, ο στόχος για την LDL χοληστερόλη θα πρέπει να είναι κάτω από 100 mg/dl. Ωστόσο στους ασθενείς με ιστορικό εμφράγματος, εγκεφαλικού επεισοδίου ή άλλων αγγειακών παθήσεων, ο στόχος θα πρέπει να είναι κάτω από 70 mg/dl ή χαμηλότερος.
6) Μόνο οι άνδρες θα πρέπει να ανησυχούν για τα επίπεδα της χοληστερόλης.
Ο μύθος αυτός υπάρχει εδώ και αρκετά χρόνια, ωστόσο δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Δεδομένα από το CDC των ΗΠΑ για τα έτη 2015-2018 έδειξαν ότι το 11,4% των ενηλίκων στη χώρα είχε υψηλή χοληστερόλη. Ξεχωρίζοντας τα δεδομένα για τα δύο φύλα, η συχνότητα της χοληστερόλης στους άνδρες ήταν 10,5%, ενώ στις γυναίκες 12,1%. Αυτό συμβαίνει γιατί στις γυναίκες, όταν αρχίσουν να μειώνονται τα επίπεδα των οιστρογόνων, φθίνει και η προστατευτική τους δράση, με αποτέλεσμα να αυξάνεται ο κίνδυνος καρδιαγγειακής νόσου.
Ως αποτέλεσμα, οι γυναίκες παρουσιάζουν καρδιαγγειακή νόσο σε μεγαλύτερη ηλικία σε σχέση με τους άνδρες. Σήμερα γνωρίζουμε επίσης ότι οι γυναίκες έχουν χειρότερη πρόγνωση από την καρδιαγγειακή νόσο και μάλιστα διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο θανάτου από αυτή συγκριτικά με άλλα αίτια, όπως ο καρκίνος του μαστού.
7) Εφόσον λαμβάνω φάρμακα (στατίνες) για τη μείωση της χοληστερίνης μπορώ να τρώω ό,τι θέλω.
Δυστυχώς και αυτό δεν είναι αληθές. Αν καταναλώνουμε ανθυγιεινά τρόφιμα, τότε προφανώς θα αυξήσουμε το σωματικό μας βάρος. Η παχυσαρκία, ιδιαίτερα στην περιοχή της κοιλίας συνδέεται με το μεταβολικό σύνδρομο, μία πρόδρομη μορφή του διαβήτη. Οι στατίνες δεν είναι φάρμακα για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας. Χορηγούνται αποκλειστικά για τη μείωση των επιπέδων της LDL (κακής) χοληστερόλης, επομένως εξυπακούεται ότι θα πρέπει να προσέχουμε τη διατροφή μας.
8) Είμαι κάτω των 40 ετών, επομένως δεν χρειάζεται να παρακολουθώ τα επίπεδα της χοληστερόλης.
Αν και αυτή τη στιγμή δεν γνωρίζουμε ακόμα με βεβαιότητα ποια είναι η ιδανική ηλικία για να ξεκινήσουν οι εξετάσεις αίματος για την υψηλή χοληστερόλη, αρκετοί φορείς, μεταξύ των οποίων και το American Heart Association, υποστηρίζουν ότι είναι δυνατό να γίνουν ακόμα και στα 20. Αυτό συμβαίνει γιατί αν οι βλάβες στα αγγεία από την υψηλή χοληστερόλη ξεκινήσουν από μικρή ηλικία, τότε ο κίνδυνος καρδιαγγειακής νόσου θα αυξηθεί σημαντικά. Σύμφωνα με τις επίσημες οδηγίες του AHA, η πρώτη εξέταση χοληστερόλης θα πρέπει να γίνει στην εφηβική ηλικία ή ακόμα και νωρίτερα αν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό. Ειδικά για ασθενείς με ομόζυγη οικογενή υπερχοληστερολαιμία, ο έλεγχος θα πρέπει να ξεκινά από την ηλικία των 2 ετών.
9) Μόνο τα φάρμακα που λαμβάνω αρκούν για να ρυθμίσω τα επίπεδα της χοληστερίνης στο αίμα μου.
Υπάρχουν αρκετά είδη φαρμάκων για τη μείωση της χοληστερόλης και το καθένα λειτουργεί με διαφορετικό τρόπο. Παρόλα αυτά η ιδανική μείωση των επιπέδων της χοληστερόλης μπορεί να επιτευχθεί σε συνδυασμό με μία υγιεινή, ισορροπημένη διατροφή χαμηλή σε κορεσμένα λίπη, με τη φυσική άσκηση, τη διακοπή του καπνίσματος και τον περιορισμό του αλκοόλ.
α) Διατροφή
Αν κάνετε ανθυγιεινή διατροφή υψηλής περιεκτικότητας σε λίπη, διατρέχετε αυξημένο κίνδυνο να σχηματιστούν λιπώδεις πλάκες στις αρτηρίες σας. Αυτό συμβαίνει γιατί τα λιπώδη φαγητά περιέχουν χοληστερόλη.
Υπάρχουν δύο είδη λιπών: Τα κορεσμένα και τα ακόρεστα. Πρέπει να αποφεύγετε τα τρόφιμα που περιέχουν κορεσμένα λίπη, καθώς θα αυξήσουν τα επίπεδα της «κακής» χοληστερόλης (LDL) στο αίμα σας.
Τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε κορεσμένα λίπη είναι:
- Οι πίτες με κρέας
- Τα λουκάνικα
- Το βούτυρο
- Το χοιρινό λίπος
- Οι κρέμες
- Τα σκληρά τυριά
- Τα κέικ και τα μπισκότα
- Τα τρόφιμα που περιέχουν λάδι καρύδας
Δεν είναι, ωστόσο, υγιεινό να αποκλείσετε εντελώς τα λίπη από τη διατροφή σας. Είναι σημαντικό να αντικαταστήσετε τα κορεσμένα λίπη με ακόρεστα. Τα τελευταία φαίνεται ότι ανεβάζουν τα επίπεδα της «καλής» χοληστερόλης (HDL) και μειώνουν την πιθανότητα σχηματισμού φραγμών στις αρτηρίες.
Τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε ακόρεστα λίπη είναι:
- Τα λιπαρά ψάρια
- Το αβοκάντο
- Οι ξηροί καρποί και οι σπόροι
- Οι ηλιόσποροι και το ελαιόλαδο
Μία διατροφή χαμηλή σε λίπη περιλαμβάνει αρκετές ίνες, όπως το ρύζι, το ψωμί και τα μακαρόνια ολικής αλέσεως, τα φρούτα και τα λαχανικά. Τα φρούτα και τα λαχανικά μειώνουν τα επίπεδα της χοληστερόλης, περιέχουν βιταμίνες, μέταλλα και ίνες και διατηρούν τον οργανισμό σας σε καλή κατάσταση.
β) Κάπνισμα
Μία χημική ουσία που βρίσκεται στα τσιγάρα, η ακρολεΐνη, δεν επιτρέπει στην HDL να μεταφέρει τις λιπώδεις εναποθέσεις στο ήπαρ, γεγονός που οδηγεί σε υψηλή χοληστερόλη και στένωση των αρτηριών (αθηροσκλήρωση). Αυτό σημαίνει ότι το κάπνισμα είναι μεγάλος παράγοντας κινδύνου τόσο για την καρδιακή ανακοπή όσο και το εγκεφαλικό επεισόδιο. Η διακοπή του καπνίσματος βοηθά σημαντικά στην πρόληψη της υψηλής χοληστερόλης. Ο γιατρός μπορεί να σας συμβουλεύσει στο θέμα αυτό και να προσφέρει τρόπους να αντιμετωπίσετε τα συμπτώματα από τη διακοπή του καπνίσματος.
γ) Φυσική άσκηση
Η τακτική άσκηση αυξάνει τα επίπεδα της HDL στον οργανισμό και επάγει τη μεταφορά των λιπώδων εναποθέσεων στο ήπαρ με σκοπό να αποδομηθούν. Η άσκηση σάς βοηθά επίσης να διατηρήσετε το βάρος σας σε υγιή επίπεδα ή να χάσετε βάρος αν είστε υπέρβαρος. Η παχυσαρκία αυξάνει τα επίπεδα της «κακής» χοληστερόλης στο αίμα. Ένα ακόμα όφελος από τη φυσική άσκηση είναι η μείωση της αρτηριακής πίεσης, γεγονός που προφυλάσσει την υγεία της καρδιάς και των αγγείων.
150 λεπτά μέτριας έντασης άσκησης εβδομαδιαίως είναι απαραίτητα για τη μείωση της χοληστερόλης. Το γρήγορο περπάτημα, το κολύμπι και το ποδήλατο είναι παραδείγματα μέτριας έντασης άσκησης.
