Του Αθανασίου Γκουλιάμα
Επιμελητή Α’ Γενικής Ιατρικής ΕΣΥ
Η κατάθλιψη είναι ίσως η σοβαρότερη συναισθηματική διαταραχή του αιώνα που διανύουμε. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) υπολογίζει ότι πλήττει περισσότερα από 300 εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Πλέον γνωρίζουμε πως η κατάθλιψη αναδεικνύεται μέσω γονιδιακών επιρροών, ψυχοπιεστικών γεγονότων στη ζωή, της ιδιοσυγκρασίας ή επιδεινώνονται μέσω ψυχοτρόπων ουσιών ή ακόμη και της διατροφής. Αυτό που παρατηρούμε είναι ότι η κατάθλιψη δεν κάνει εξαιρέσεις στις ηλικίες.
Όλο και περισσότεροι νέοι αποσυνδέονται από τις αληθινές ψυχικές τους ανάγκες λόγω της μύησής τους στον κόσμο των social media ή δεν μπορούν να βρουν την ικανοποίηση μέσα από τις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Η κατάθλιψη μπορεί να σημαίνει κάτι εντελώς διαφορετικό για τον καθένα, τόσο στον τρόπο που το βιώνει όσο και στο τι μηνύματα θέλει να του δείξει.
Πέρα όμως από τις γνωστές μορφές κατάθλιψης (μείζονα κατάθλιψη – δυσθυμία – περιγεννητική/επιλόχεια κατάθλιψη – εποχική κατάθλιψη – αντιδραστική κατάθλιψη), υπάρχει και μια άλλη μορφή που δεν είναι, ακόμη τουλάχιστον, κλινική διάγνωση, αλλά τείνει να εμφανίζεται πολύ συχνά πλέον. Μιλάμε για τη «χαμογελαστή» κατάθλιψη και τους «υψηλά λειτουργικούς» καταθλιπτικούς.
Τι είναι η χαμογελαστή κατάθλιψη
Ο επιστημονικός όρος της «χαμογελαστής κατάθλιψης», σύμφωνα και με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) είναι «κατάθλιψη με άτυπα χαρακτηριστικά». Αποτελεί ένα είδος της μείζονος κατάθλιψης. Με πιο απλά λόγια θα λέγαμε ότι ο άνθρωπος με αυτό το είδος κατάθλιψης προσπαθεί ΠΟΛΥ να μην δείξει προς τα έξω τα ζητήματα και προβλήματα που αντιμετωπίζει είτε γιατί μπορεί να έχει μεγαλώσει με αυτόν τον τρόπο – να μην εξωτερικεύει αυτά που νιώθει, είτε γιατί θέλει απλώς να δείξει προς τα έξω την καλύτερη πλευρά του εαυτού του.
Η «χαμογελαστή» κατάθλιψη είναι ένας μη κλινικός όρος και αφορά τους μη διαγνωσμένους καταθλιπτικούς ανθρώπους που πασχίζουν με νύχια και με δόντια να «κρύψουν» τα συναισθήματα θλίψης, δυσφορίας, απελπισίας, ανηδονίας κ.τ.λ. που βιώνουν. Χαμογελούν λοιπόν και προσποιούνται ότι όλα είναι καλά. Το χαμόγελό τους κρύβει μια βαθιά μακροχρόνια θλίψη. Είναι η λεγόμενη κατάθλιψη με άτυπα χαρακτηριστικά, όχι δηλαδή αυτά που συνήθως παρουσιάζονται σε έναν άνθρωπο με τυπικά συμπτώματα κατάθλιψης.
Είναι μια κατάσταση που μοιάζει με αίνιγμα. Μας ξεγελά, ακριβώς επειδή σαν τρίτοι δεν μπορούμε να διακρίνουμε κάποιον που πάσχει από την συγκεκριμένη μορφή κατάθλιψης την ίδια στιγμή που στον εξωτερικό κόσμο είναι πολύ δραστήριος, χαμογελαστός, εξωστρεφής, που φαίνεται δηλαδή να μην του λείπει κάτι. Είναι σαν ένα μυστικό που το ίδιο το άτομο κρύβει πολύ καλά μέσα του, σαν να το κρατάει για τον εαυτό του και κανείς να μην το αντιληφθεί.
Ένας άλλος τρόπος να σκεφτούμε την «χαμογελαστή κατάθλιψη» είναι να τη δούμε ως μια ‘’μάσκα’’. Συνήθως αυτά τα άτομα καταφέρνουν να διατηρήσουν την εργασία τους, να ασχολούνται με το σπίτι και την οικογένειά τους επιτυχώς, και να έχουν μια δραστήρια κοινωνική ζωή. Φορώντας τη ‘’μάσκα’’, όλα δείχνουν υπέροχα. Ωστόσο, πίσω από αυτή τη μάσκα υποφέρουν από θλίψη, κρίσεις πανικού, χαμηλή αυτοεκτίμηση, αϋπνία, ακόμα και αυτοκτονικούς ιδεασμούς.
Μπορεί να μην έχουν καν επίγνωση της κατάθλιψής τους ή να μην θέλουν να την αναγνωρίσουν για να μην φανούν αδύναμοι και ευάλωτοι στους άλλους, αλλά πρωτίστως στον ίδιο τους τον εαυτό.
Το κύριο χαρακτηριστικό της χαμογελαστής κατάθλιψης είναι και εδώ η θλίψη.
Τα σημάδια της «χαμογελαστής» κατάθλιψης
Ποια είναι όμως τα σημάδια της «χαμογελαστής» κατάθλιψης και των «υψηλά λειτουργικών» καταθλιπτικών;
- Συνεχώς όχι μόνο προσποιούνται ότι είναι καλά, αλλά αισθάνονται ότι πρέπει να προσποιούνται ότι όλα είναι καλά και δεν συμβαίνει τίποτα. Παίζουν τον ρόλο που θεωρούν ότι πρέπει να παίξουν ή και ακόμη που επιθυμούν να πιστέψουν και οι ίδιοι ότι είναι αληθινός και ότι οι άλλοι περιμένουν από αυτούς. Μπορεί να αισθάνονται μοναξιά, αβοηθησία, συγκίνηση, άγχος, ένα κενό, μια κούραση, αλλά δεν θα τα δείξουν στους άλλους, γιατί κάτι τέτοιο μπορεί να φθείρει την αίσθηση της παντοδυναμίας που νιώθουν, ότι ελέγχουν τα πάντα, ότι δεν τσαλακώνεται η εικόνα τους, ότι δεν τους αγγίζει τίποτα.
- Θεωρούν ότι δεν έχουν ή δεν θα έπρεπε να έχουν λόγους να βιώνουν κατάθλιψη. Δεν τους είναι αρκετό και αποδεκτό ότι απλά δεν νιώθουν καλά. Ό,τι είναι επώδυνο πρέπει να απωθείται. Το πρόβλημα είναι ότι απωθείται χωρίς ο άνθρωπος να το έχει αντιμετωπίσει μέσα του και απλώς το βάζει στην άκρη. Δεν λεκτικοποιεί τα συναισθήματά του, αρνείται να τα αποδεχτεί γιατί κάτι τέτοιο θα πονέσει.
- Οι «καλές», «εύκολες» μέρες είναι σχεδόν «φυσιολογικές», οπότε κανείς δεν θα το προσέξει και οι ίδιοι πιστεύουν απλά ότι πέρασε. Αισθάνονται προσωρινή ανακούφιση και «παράλογη» αποσπασματική σκέψη ότι όσο προσποιούνται τόσο καλύτερα θα αισθάνονται και στο τέλος μαγικά η θλίψη θα εξαφανιστεί. Ειδικότερα αν συνοδεύονται από κάποια επαγγελματική ή άλλη επιτυχία και αυξημένη λειτουργικότητα, τότε τα πράγματα είναι ακόμη πιο «επικίνδυνα». Το άτομο αρχίζει να πιστεύει ότι εκεί είναι η λύση, είτε πρόκειται για δουλειά, είτε πρόκειται για σχέση. Βάζει όλες τις ήδη πενιχρές του δυνάμεις εκεί (με αποτέλεσμα να παραμελεί – μιας και δεν έχει άλλη ενέργεια/διάθεση – οτιδήποτε άλλο που σιγά-σιγά καταρρέει) και έρχεται η στιγμή της απόλυτης κατάρρευσης είτε από τη μία πλευρά που δεν λειτούργησε «θεραπευτικά» και απέτυχε, είτε από την υπόλοιπη λειτουργία που παραμελήθηκε. Στο σημείο αυτό το άτομο νιώθει μετέωρο, ανήμπορο και καταφεύγει ακόμη και σε ακραίες ή καταστροφικές/αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές.
- Οι «κακές», «δύσκολες» μέρες είναι όμως αφόρητες. Έστω και η ελάχιστη προσπάθεια, έστω και η πιο ασήμαντη απαίτηση φαντάζουν βουνό. Καμία διάθεση, καμία ενέργεια δεν φτάνουν για τη διεκπεραίωση ακόμη και των απλών καθημερινών δραστηριοτήτων. «Δεν πρέπει κανείς στο σπίτι να καταλάβει τι περνάω…», «Αύριο θα είμαι καλύτερα και κανείς δεν θα υποψιαστεί τι αισθάνομαι…».
- Τόσο στις «καλές» όσο και στις «κακές» μέρες είναι απίστευτα δύσκολη η συγκέντρωση, καθώς και η διατήρηση της καλής διάθεσης. Απαιτούνται υπερβολική προσπάθεια και συνεχόμενη εγρήγορση για να μην χαθούν τόσο η πραγματική συγκέντρωση όσο και η προσποίηση. «Κανείς δεν πρέπει να δει την κακή μου διάθεση, γιατί θα αρχίσουν οι ερωτήσεις: Τι έχεις; Γιατί δεν είσαι καλά;…».
Πώς μπορώ να αντιμετωπίσω την χαμογελαστή κατάθλιψη;
Η αποδοχή και η αναγνώριση ότι η κατάσταση αυτή υπάρχει και είναι σοβαρή από μόνη της είναι ανακουφιστική και είναι το πρώτο βήμα προς την αναζήτηση βοήθειας και υποστήριξης, άρα και καλυτέρευσης.
Θα πρέπει να αναλογιστούμε… τελικά, τι είναι αυτό που αξίζει; Να ζούμε για τους άλλους ή για εμάς; Η μελαγχολία ή η θλίψη είναι φυσιολογικά συναισθήματα που πρέπει να τα αγκαλιάζουμε και μέσω αυτών να νοηματοδοτούμε τη ζωή μας και τη στάση ζωής. Όταν νιώθουμε ότι τα αρνητικά συναισθήματα είναι πάνω από μας, καλό θα είναι να το αναγνωρίσουμε, να το αποδεχτούμε και να το αλλάξουμε.
Ευτυχώς στις μέρες μας πλέον υπάρχουν πολλοί τρόποι αντιμετώπισης της κατάθλιψης σε όποια μορφή κι αν προκύπτει. Ψυχιατρικές, φαρμακευτικές αγωγές, ψυχολογικές/ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις, βιολογικές θεραπείες, καθώς και συνδυασμοί των παραπάνω.
Η μάχη της κατάθλιψης μπορεί να κερδηθεί, αρκεί να την αναγνωρίσουμε, να την αποδεχτούμε και να αναζητήσουμε την απαραίτητη και κατάλληλη βοήθεια. Δεν είναι στίγμα, δεν είναι ντροπή, κανείς δεν χρειάζεται να υποφέρει. Μιλήστε! Είναι ανθρώπινη ανάγκη για μια καλύτερη και ποιοτικότερη ζωή που οφείλουμε να διεκδικήσουμε όλοι.
