Γράφει ο Στρατής Αθανάσης*
“῎Ολβιος, ὅστις τῆς ἱστορίης ἔσχε μάθησιν”
Γνωστή λοιπόν από την αρχαιότητα η αξία της ιστορικής γνώσης. Δεν ξέρω όμως αν και κατά πόσο εμείς οι Νεοέλληνες θέλουμε να είμαστε “ευτυχείς” σύμφωνα και με τη διαπίστωση των αρχαίων προγόνων μας.
Βέβαια οι εορταστικές εκδηλώσεις που γίνονται εφέτος με τη συμπλήρωση των 200 χρόνων από την Επανάσταση του ’21, μας δίνουν τη δυνατότητα για μια μετα-γνώση της ιστορικής αλήθειας, για ένα νηφάλιο αναστοχασμό του παρελθόντος και για μια εξαγωγή συμπερασμάτων καθοριστικών της νέας εθνικής μας πορείας.
Θα πραγματοποιηθούν ποικίλες εκδηλώσεις, διαλέξεις, θα εκφωνηθούν πανηγυρικοί. Πολύ δίκαια και πολύ απαραίτητα. Όλα όμως αυτά πρέπει να αποφεύγουν τους συναισθηματισμούς. Πρέπει να προκαλούν όχι δάκρυα, αλλά σκέψεις και συλλογισμούς και μάλιστα συλλογισμούς ελεύθερους, γιατί όπως είπε και ο Βελεστινλής “όποιος συλλογάται ελεύθερα, συλλογάται καλά”.
Πανηγυρίζουμε λοιπόν και χαιρόμαστε, γιατί μεγάλη ήταν η απόφαση που πήραν οι “ραγιάδες” και πιο τρανά τα αποτελέσματα. Στ’ αλήθεια ο Ελληνικός ξεσηκωμός ήταν ένα γεγονός παγκόσμιας σημασίας. Είχε βέβαια προηγηθεί η Γαλλική Επανάσταση που εκσφενδόνισε το τρίπτυχο “Ελευθερία – Ισότης – Αδελφότης”. Τότε οι λαοί ανεθάρρησαν, κυοφόρησαν ελπίδες για εθνική ανεξαρτησία. Μέσα σ’ αυτό λοιπόν το κλίμα εξερράγη η Ελληνική Επανάσταση αποδεικνύοντας αυτό που είχε λησμονηθεί από την πτώση του Ναπολέοντα και τη συγκρότηση της Ιεράς Συμμαχίας. Και αυτό είναι η αιώνια αλήθεια ότι ακλόνητα καθεστώτα δεν υπάρχουν. Και όσο περισσότερο αυταρχικά είναι, τόσο περισσότερο είναι εύθραυστα.
Κανείς μέχρι τότε δεν θα τολμούσε να σκεφθεί ότι μια φούχτα ραγιάδες θα νικούσαν την παντοδύναμη Οθωμανική Αυτοκρατορία. Βέβαια και νωρίτερα οι Τούρκοι, στις πύλες της Βιέννης και στη Ναύπακτο, είχαν χάσει την πίστη τους στη δύναμή τους. Αλλά το δυνατό τραύμα το κατέφεραν οι Έλληνες. Και γι’ αυτό ξαναλέμε ότι η Ελληνική Επανάσταση είναι γεγονός κοσμοϊστορικής αλήθειας και σημασίας. Φυσικά το κατόρθωμα δεν ήταν εύκολο. Και βέβαια η νίκη πολλές φορές κινδύνεψε από τα φρικτά ελαττώματα της Φυλής μας με κυρίαρχο τη “Διχόνοια”, από τις συνηθισμένες αθλιότητες και από τον άκρατο εγωισμό. Και βέβαια οι Φιλέλληνες, με το Ευρωπαϊκό κυρίως ρεύμα που δημιούργησαν, έδωσαν υλική και ηθική συμπαράσταση στους αγωνιστές του ʼ21 με αποκορύφωμα κυρίως το Ναβαρίνο.
Όμως πέρα απ’ όλα αυτά μία είναι η αλήθεια· ένα είναι το αποτέλεσμα. Μετά από θυσίες αμέτρητες, από ολοκαυτώματα ψυχών, από ηρωισμούς υπεράνθρωπους, από υπερβάσεις που ξεπερνούσαν την κοινή λογική, η Ελλάδα έγινε ελεύθερη. Η Ελλάδα με το αίμα των παιδιών της ανάστησε το δένδρο της Ελευθερίας. Και στην Ιστορία είναι γνωστό ότι ισχύει ό,τι και στη ζωή: “Τα στερνά τιμούν τα πρώτα”.
Η κήρυξη της Επανάστασης βρήκε τους Ευρωπαίους ηγέτες να συνεδριάζουν στο Λάυμπαχ, τη σημερινή Λουμπλιάνα. Ο αυστριακός στρατός προσπαθούσε να καταστείλει κάθε εξέγερση που υπονόμευε την αρχή “της νομιμότητας” όπως την εννοούσαν οι εταίροι της Ιεράς Συμμαχίας. Άλλωστε η Ελληνική Επανάσταση πτυχή του Ανατολικού ζητήματος, ήταν ανεπιθύμητη εξέλιξη. Στο συνέδριο κυριαρχούσαν οι απολυταρχικές ιδέες του Μέττερνιχ που ήθελε να καταπνίξει κάθε επαναστατικό κίνημα.
Κι ενώ ακόμα κρατούσαν οι εργασίες του Συνεδρίου, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης ξεκινούσε την Επανάσταση στις 24 Φεβρουαρίου του ʼ21 από το Ιάσιο που άνηκε στη Ρωσία.
Η συγκυρία εντελώς ακατάλληλη, αφού ο Μέττερνιχ καυχιόταν ότι μέσα σε μια εβδομάδα θα καταπνίξει την Ελληνική εξέγερση, όπως έκανε στη Νεάπολη και στο Πεδεμόντιο.
Σ’ αυτό ακριβώς το σημείο αναδείχθηκε τεράστια η συμβολή του Καποδίστρια που δυστυχώς δεν τονίζεται όσο πρέπει. Ο Καποδίστριας με την ευστροφία του και τους διπλωματικούς του ελιγμούς κατάφερε να καθησυχάσει τους συνέδρους ώστε να μην συμπεριλάβουν και την Ελληνική Επανάσταση στα κινήματα που καταδίκαζαν. Έτσι αποσοβήθηκε ο κίνδυνος καταστολής της Επανάστασης εν τη γενέσει της.
Ήταν λογικό οι ξένες δυνάμεις να είναι εχθρικές σε κάθε αλλαγή του status quo των λαών. Η επικράτηση της Ελληνικής Επανάστασης θα προκαλούσε εξασθένηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, πράγμα που ήταν αντίθετο με τα συμφέροντα των περισσότερων ευρωπαϊκών κρατών. Το άγγελμα του Υψηλάντη με τη γνωστή προκήρυξη “μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος” βρήκε τον τσάρο Αλέξανδρο τον Α’ στο Λάυμπαχ. Παρά τις αντιδράσεις του Καποδίστρια ο τσάρος αποφασίζει να τον διαγράψει από τις τάξεις του ρωσικού στρατού. Όμως ο απαγχονισμός του Πατριάρχη και οι σφαγές των Χριστιανών της Πόλης προκαλούν έντονες αντιδράσεις στην Πετρούπολη.
Αλλά και οι Έλληνες δεν μπορούν πια να περιμένουν. Η σπίθα που είχε ανάψει έγινε φλόγα και η φλόγα φούντωσε και θέριεψε. Και παρά τη μεταστροφή της διπλωματίας των ισχυρών ευρωπαϊκών κρατών οι Έλληνες δεν πτοήθηκαν. Δεν μπορούσαν να περιμένουν πλέον. Είχαν προηγηθεί οι προηγούμενες αποτυχημένες εξεγέρσεις που πιστοποιούν ότι οι Έλληνες καθ’ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας πίστευαν ακράδαντα ότι είναι συνεχιστές όχι μόνο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, αλλά και της αρχαίας Ελλάδας.
Αλλά και μήπως τυχαία οι καραβοκύρηδες της Ύδρας, των Σπετσών, των Ψαρών, της Άνδρου, της Κάσου έδωσαν στα εμπορικά τους πλοία ονόματα αρχαιοελληνικά, όπως Αγαμέμνων, Περικλής, Θεμιστοκλής, Αριστείδης κ.τ.λ. και που μετά αυτά τα πλοία μετατράπηκαν σε πολεμικά;
Οι Έλληνες ποτέ δεν σταμάτησαν να διακηρύττουν τη νομιμότητα του Αγώνα τους. Πίστευαν ότι οι Τούρκοι “στρατοπέδευαν” στην Ελλάδα και δεν ήταν νόμιμοι κάτοχοι. Ναι μεν οι Έλληνες είχαν κυριευθεί, αλλά δεν είχαν ποτέ ενσωματωθεί ως οργανικό τμήμα της Οθωμανικής Επικράτειας. Ο Αγώνας των Ελλήνων ήταν νόμιμη Επανάσταση εναντίον παράνομης κατοχής και γι’ αυτό το λόγο η Ελληνική Επανάσταση αποσκοπούσε στην αποκατάσταση της νομιμότητας.
Έτσι λοιπόν σ’ αυτό το κλίμα γαλουχήθηκαν και ανδρώθηκαν οι Αγωνιστές του ʼ21. Και έτσι προέκυψαν τα λαμπρά κατορθώματα και οι ηρωικές νίκες που δεν μπορούσαν να τις εξηγήσουν οι ξένοι γιατί δεν γνώριζαν το ψυχικό υπόβαθρο των Ελλήνων.
Ο Ιερός Λόχος, η άλωση της Τριπολιτσάς, ο Κολοκοτρώνης και τα Δερβενάκια, ο Παπανικολής στην Ερεσό, ο Κανάρης στη Χίο, ο Γ. Καραϊσκάκης και ο Μάρκος Μπότσαρης, το Ζάλογγο και η ηρωική Έξοδος του Μεσολογγίου και τόσα άλλα κατορθώματα δεν προήλθαν εντελώς ξαφνικά και τυχαία. Ήταν το αποκορύφωμα της συλλογικής μνήμης και ιδέας του Ελληνικού Έθνους. Και σήμερα που οι καιροί “ου μενετοί”, που οι Ηρωδιάδες ζητούν πάλι την κεφαλήν του “Ιωάννου επί πίνακι”, που οι γαλάζιες πατρίδες μας απειλούν και μας τρίζουν τα δόντια χρειάζεται συνεχής επαγρύπνηση.
Η φωνή της Πατρίδας μας επιβάλλει η κάθε νεώτερη γενιά να είναι καλύτερη από την προηγούμενη. Και ναι μεν πρέπει να υπερηφανευόμαστε για τα κλέη του παρελθόντος, αλλά παράλληλα πρέπει να διδασκόμαστε και από τα λάθη και τα ελαττώματά μας. Ο στόχος που πρέπει να έχουμε θα πρέπει να είναι όχι το “εσόμεθα”, αλλά το “εσμέν πολλώ κάρρονες”.
Βέβαια αυθόρμητα ανακύπτουν τα ερωτήματα.
Διαθέτουμε αυτά που τα θεωρεί ο Κάλβος απαραίτητα για την Ελευθερία;
“Όσοι το χάλκεον χέρι
βαρύ του φόβου αισθάνονται,
ζυγόν δουλείας, ας έχωσι·
θέλει αρετήν και τόλμην
η ελευθερία.”
Είναι αρκετή η επίκληση του Σολωμού;
“Ω τρακόσιοι! σηκωθείτε
και ξανάλθετε σ’ εμάς·
τα παιδιά σας θέλ’ ιδείτε
πόσο μοιάζουνε με σας.”
Αν στα ερωτήματά μας αυτά η απάντηση είναι καταφατική μπορούμε με το κεφάλι ψηλά να ακούσουμε και πάλι τα λόγια του Κωστή Παλαμά.
“Αυτό το λόγο θα σας πω,
Δεν έχω άλλο κανένα.
Μεθύστε με τ’ αθάνατο
Κρασί του Εικοσιένα”.
*Ο Στρατής Αθανάσης είναι συνταξιούχος δάσκαλος – Σχολικός Σύμβουλος Π.Ε. και συγγραφέας.
