Λιθίαση ουροποιητικού είναι η δημιουργία λίθου ή λίθων μέσα στην αποχετευτική μοίρα του ουροποιητικού συστήματος. Ανάλογα λοιπόν με την εντόπιση, έχουμε λιθίαση των νεφρών (νεφρολιθίαση), λιθίαση των ουρητήρων (των σωλήνων που μεταφέρουν τα ούρα από τα νεφρά στην ουροδόχο κύστη), λιθίαση της ουροδόχου κύστης και τέλος λιθίαση της ουρήθρας (του σωλήνα που βγάζει τα ούρα από την κύστη προς τα έξω).
Πώς δημιουργούνται
Τα ούρα, ως γνωστόν, περιέχουν άχρηστες ουσίες και άλατα που πρέπει να αποβληθούν από τον οργανισμό. Αυτά συνήθως είναι σε διαλυμένη μορφή και έτσι αποβάλλονται με τα ούρα χωρίς πρόβλημα. Μερικές φορές όμως, κάτω από ορισμένες συνθήκες, αυτά τα άλατα σχηματίζουν κρυστάλλους που ενώνονται μεταξύ τους και δημιουργούν τους λίθους.
Για να δημιουργηθούν λοιπόν λίθοι θα πρέπει να υπάρξουν κάποιες από τις παρακάτω προϋποθέσεις.
-Πολύ πυκνά ούρα. Ούρα δηλαδή με υπερκεκορεσμένα διαλύματα αλάτων, που μπορούν να προέλθουν είτε από αυξημένη αποβολή αλάτων από διάφορες παθολογικές αιτίες, είτε από στέρηση υγρών (αφυδάτωση).
-Λίμναση των ούρων σε κάποιο σημείο του αποχετευτικού συστήματος, λόγω αποχετευτικού προβλήματος, με αποτέλεσμα την καθίζηση των αλάτων των ούρων και τη δημιουργία λίθων.
-Μόλυνση των ούρων (ουρολοίμωξη) από διάφορα μικρόβια που διασπούν την ουρία και δημιουργούν κατάλληλες συνθήκες καθιζήσεως και σχηματισμού λίθων από εναμμώνιο φωσφορικό μαγνήσιο (φλεγμονώδεις λίθοι).
-Ενδογενείς (γονιδιακοί) παράγοντες. Έχει παρατηρηθεί ότι παρότι σε πολλούς ανθρώπους δημιουργούνται κατά καιρούς συνθήκες ευνοϊκές για τη δημιουργία ουρολίθων, εντούτοις δεν κάνουν όλοι οι άνθρωποι λίθους με την ίδια ευκολία. Φαίνεται λοιπόν ότι υπάρχει και γονιδιακή λιθογενετική προδιάθεση, που τη φέρνει κανείς από τη γέννησή του και έχει να κάνει και με τους αναστολείς της κρυσταλλώσεως των ούρων.
Είδη ουρολίθων
Ανάλογα με τη χημική τους σύσταση, διακρίνουμε τους ουρόλιθους στα παρακάτω είδη, με τη συχνότητα που τους συναντάμε:
- Λίθοι οξαλικού ασβεστίου 30%-35%
- Λίθοι φωσφορικού ασβεστίου 5%-10%
- Μικτοί (οξαλικού και φωσφορικού Ca) 35%-40%
- Εναμμώνιου φωσφορικού μαγνησίου (φλεγμονώδεις) 10%-15%
- Λίθοι ουρικού οξέος 8%-10%
- Λίθοι κυστίνης 2%-3%.
Η γνώση της χημικής σύστασης των ουρολίθων έχει μεγάλη σημασία για τη θεραπευτική αντιμετώπιση, αλλά και για την πρόληψη της κάθε περίπτωσης, όπως θα δούμε παρακάτω.
Τα συμπτώματα της ουρολιθίασης εξαρτώνται από την εντόπιση του λίθου. Ας παρακολουθήσουμε λοιπόν την εξέλιξη ενός λίθου, που κατά κανόνα ξεκινάει το σχηματισμό του στον ένα ή στον άλλο νεφρό. Οι πιθανότητες εξέλιξής του είναι οι εξής:
-Να προωθηθεί από τον νεφρό στον ουρητήρα και από εκεί στην ουροδόχο κύστη και να αποβληθεί με την ούρηση (αυτόματη αποβολή ουρολίθου). Να παραμείνει και να μεγαλώσει μέσα στον νεφρό και να εγκλωβιστεί εκεί, χωρίς πιθανότητα, λόγω μεγέθους, να προχωρήσει προς τον ουρητήρα (νεφρολιθίαση).
-Να προχωρήσει μέσα στον ουρητήρα και να σφηνωθεί σε κάποιο στενό σημείο του ουρητήρα, χωρίς δυνατότητα παραπέρα προώθησης (λιθίαση ουρητήρα).
-Να πέσει στην ουροδόχο κύστη και για διάφορους λόγους να μην αποβληθεί αλλά να παραμείνει μέσα στην κύστη και μερικές φορές να πάρει τεράστιες διαστάσεις. Αυτή είναι η ετερόχθονη λιθίαση της κύστεως, από πέτρες που μετανάστευσαν από τους νεφρούς. Υπάρχει και η αυτόχθονη λιθίαση της κύστεως, από πέτρες που δημιουργήθηκαν επί τόπου, συνεπεία συνήθως κατακράτησης ούρων μέσα στην κύστη από διάφορες αιτίες, π.χ. υπερτροφία προστάτη κλπ. Να προωθηθεί και να σφηνωθεί μέσα στην ουρήθρα (λιθίαση ουρήθρας).
-Στην πρώτη περίπτωση (αυτόματη αποβολή), ο λίθος κατά τη διαδρομή του μπορεί να προκαλέσει παροδική παρακώλυση στην αποχέτευση των ούρων, που θα εκδηλωθεί με ελαφρούς και παροδικούς κωλικούς, καθώς και πιθανούς μικροτραυματισμούς των ουροφόρων οδών που θα εκδηλωθούν με αιματουρία. Αυτή είναι η πιο ευνοϊκή εξέλιξη μίας ουρολιθίασης και συνήθως αφορά σε μικρούς λίθους διαμέτρου κάτω των 4 χιλ..
-Στη δεύτερη περίπτωση (νεφρολιθίαση), ο λίθος μπορεί να βρίσκεται σε κάλυκα του νεφρού, στην πύελο του νεφρού ή να καταλαμβάνει πύελο και κάλυκες (κοραλλιοειδής λιθίαση). Όταν βρίσκεται σε κάλυκα συνήθως είναι ασυμπτωματικός. Όταν είναι στην πύελο, φράζει την έξοδο των ούρων από τον νεφρό προς τον ουρητήρα, με αποτέλεσμα τη συσσώρευση ούρων υπό πίεση μέσα στον νεφρό. Αυτή η κατάσταση (αύξηση της ενδονεφρικής πίεσης) εκδηλώνεται με κωλικό του νεφρού. Ο κωλικός του νεφρού είναι ένας έντονος και ανυπόφορος πόνος στην περιοχή του νεφρού, που δεν υποχωρεί σε κανένα σχεδόν παυσίπονο και συνοδεύεται από μετεωρισμό, τάση για εμετό και ενίοτε εμετό.
-Στην τρίτη περίπτωση (λιθίαση ουρητήρα), που η απόφραξη των ούρων είναι στο επίπεδο του ουρητήρα, συμμετέχει και ο ουρητήρας στον κωλικό, όπου εκτός των αναφερθέντων στον κωλικό του νεφρού, προστίθεται και πόνος κατά μήκος του ουρητήρα, με αντανάκλαση πολλές φορές και στα γεννητικά όργανα, ιδίως στο σύστοιχο όρχι. Όταν δε ο λίθος είναι πολύ κοντά στην ουροδόχο κύστη, προστίθεται στα παραπάνω και ένα βασανιστικό αίσθημα συνεχούς επιθυμίας για ούρηση.
-Στην τέταρτη περίπτωση (λιθίαση κύστεως), δεν υπάρχει απόφραξη των ούρων στο ανώτερο ουροποιητικό, δεν αυξάνει η πίεση των ούρων μέσα στο νεφρό και συνεπώς δεν υπάρχει κωλικός. Λόγω όμως της ύπαρξης του ξένου σώματος (λίθου) μέσα στην κύστη υπάρχουν ερεθιστικά από την κύστη συμπτώματα, όπως συχνουρία και τσούξιμο στην ούρηση. Ενίοτε δε όταν ο λίθος πηγαίνει προς την έξοδο των ούρων (έσω στόμιο ουρήθρας), η ούρηση μπορεί να γίνεται με διακοπές.
-Στην πέμπτη περίπτωση (λιθίαση ουρήθρας), η ούρηση είναι σχεδόν αδύνατη, λόγω απόφραξης της ουρήθρας και οδηγεί σε οξεία επίσχεση ούρων, που είναι μία άκρως βασανιστική κατάσταση και απαιτεί επείγουσα αντιμετώπιση.
Σε όλες τέλος τις περιπτώσεις, λόγω τραυματισμού των ουροφόρων οδών μπορεί να παρατηρηθεί αιματουρία μικροσκοπική ή μακροσκοπική, ενώ η ύπαρξη λιθίασης προδιαθέτει και σε ουρολοίμωξη, που είναι μία σοβαρή επιπλοκή της λιθίασης.
Διάγνωση
Η υποψία της λιθίασης θα τεθεί από τα συμπτώματα που προαναφέρθηκαν και που είναι πολύ χαρακτηριστικά. Η διάγνωση θα επιβεβαιωθεί με ειδικές εξετάσεις, όπως υπερηχογραφήματα, ακτινογραφίες, κλπ.
Η αντιμετώπιση της ουρολιθίασης σε ορισμένες περιπτώσεις πρέπει να είναι άμεση και αποτελεσματική, διότι όταν υπάρχει απόφραξη των ουροφόρων οδών ο κίνδυνος υδρονέφρωσης και πλήρους καταστροφής του νεφρού είναι άμεσος. Όταν μάλιστα επιπλακεί και με ουρολοίμωξη, η καταστροφή του νεφρού είναι ραγδαία.
Η θεραπεία της ουρολιθίασης, αναλόγως με την περίπτωση και με το είδος της λιθίασης, μπορεί να είναι:
-Συντηρητική-φαρμακευτική
-Εξωσωματική λιθοτριψία
-Ενδοσκοπική
-Χειρουργική
Συντηρητική – φαρμακευτική θεραπεία μπορεί να εφαρμοστεί στους φλεγμονώδεις λίθους, στους ουρικούς λίθους και στους λίθους από κυστίνη, που και οι τρεις αυτές κατηγορίες μαζί αντιπροσωπεύουν το 1/4 των λιθιάσεων. Συντηρητικά επίσης πρέπει να αντιμετωπιστούν και οι υπόλοιποι λίθοι όταν δεν προκαλούν απόφραξη, δεν κάνουν συχνούς και έντονους κωλικούς και το μέγεθός τους είναι τέτοιο, ώστε να δίνει ελπίδες αυτόματης αποβολής.
Η εξωσωματική λιθοτριψία αποτέλεσε μια πραγματική επανάσταση στην αντιμετώπιση της ουρολιθίασης και έχει αντικαταστήσει κατά 95% τη χειρουργική θεραπεία των λίθων του ανώτερου ουροποιητικού (νεφρών-ουρητήρων) με καταπληκτικά αποτελέσματα.
Η ενδοσκοπική αντιμετώπιση αφορά κυρίως στους λίθους της ουροδόχου κύστεως, αλλά και σε μερικούς λίθους ουρητήρων, που δεν στάθηκε δυνατό να σπάσουν με την εξωσωματική λιθοτριψία. Στην ενδοσκοπική αντιμετώπιση θα συμπεριλάβουμε και τη διαδερμική λιθοτριψία λίθων των νεφρών, που όμως οι ενδείξεις της έχουν περιοριστεί μόνο σε μεγάλους λίθους των νεφρών σε συνδυασμό με την εξωσωματική λιθοτριψία.
Τέλος, η χειρουργική θεραπεία έχει περιοριστεί σήμερα σε λιγότερο από το 5% των περιπτώσεων, εκεί που όλες οι προηγούμενες μέθοδοι δεν μπόρεσαν να δώσουν λύση.
Πρόληψη
Αφού αντιμετωπιστεί το οξύ επεισόδιο μίας λιθίασης και ο ασθενής απαλλαγεί από το λίθο του, θα πρέπει να γίνει ο απαραίτητος έλεγχος και να ληφθούν τα αναγκαία προληπτικά μέτρα, ώστε να προληφθούν οι υποτροπές, που στην περίπτωση των λιθιασικών ασθενών είναι πολύ συνηθισμένες. Και τούτο διότι «ο λίθος» δεν είναι η «νόσος» του ασθενούς, αλλά το αποτέλεσμα ή το προϊόν αν θέλετε μίας νόσου, που είναι η λιθιασική νόσος, αποτέλεσμα της οποίας είναι «ο λίθος». Ο έλεγχος λοιπόν του λιθιασικού ασθενούς αποβλέπει στο να ανακαλύψει την αιτία της λιθίασης, ώστε να μπορέσει να τη θεραπεύσει.
Κατ’ αρχήν ένας πλήρης ουρολογικός έλεγχος θα αναζητήσει και θα διορθώσει πιθανά προβλήματα του αποχετευτικού συστήματος, που προκαλούν στάση ούρων και προδιαθέτουν σε ουρολοιμώξεις και λιθιάσεις. Ακολούθως ένας εκτεταμένος βιοχημικός έλεγχος αίματος και ούρων θα αναζητήσει πιθανές παθολογικές αιτίες, που οδηγούν σε ουρολιθιάσεις. Το θέμα αυτό είναι τεράστιο και μέσα στα πλαίσια μιας εκλαϊκευμένης παρουσίασης μόνο κάποιες γενικότητες θα μπορούσαν να αναφερθούν. Έτσι σε γενικές γραμμές και με κάποια υπεραπλούστευση, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο βιοχημικός έλεγχος θα μας αποκαλύψει:
-Αυξημένο ουρικό οξύ αίματος και ούρων, υπεύθυνο για τη δημιουργία λίθων ουρικού οξέος.
-Κυστινουρία, υπεύθυνη για τους λίθους από κυστίνη, αυξημένη αποβολή ασβεστίου από τα ούρα, που μπορεί να οφείλεται σε υπερπαραθυρεοειδισμό, υπερβιταμίνωση D, διάφορες κακοήθεις νόσους, ακινησία κλπ., ή να είναι ιδιοπαθής. Αυτή είναι υπεύθυνη για τους ασβεστούχους λίθους.
-Αυξημένη αποβολή οξαλικών από τα ούρα, που μπορεί να είναι συγγενής (έλλειψη κάποιου ενζύμου), επίκτητη (συνεπεία διαφόρων παθήσεων του εντέρου) ή ιδιοπαθής (χωρίς συγκεκριμένη αιτία) και ευθύνεται για τους λίθους οξαλικού ασβεστίου. Ο συνδυασμός υπερασβεστουρίας και υπεροξαλουρίας είναι ο πιο επικίνδυνος συνδυασμός για τη δημιουργία λίθων.
Παθολογικά επίπεδα στο αίμα και στα ούρα διάφορων άλλων κρίσιμων ουσιών και ιχνοστοιχείων, όπως φωσφόρος, μαγνήσιο, κιτρικά, κλπ. Τέλος, υπάρχουν και περιπτώσεις όπου δεν βρίσκεται κανένας από τους παραπάνω προδιαθεσικούς παράγοντες.
Ανάλογα με τα ευρήματα του ελέγχου θα εφαρμοστούν διάφορα θεραπευτικά και προληπτικά μέτρα, που μπορούν να διακριθούν σε ειδικά και γενικά.
-Τα ειδικά μέτρα είναι διαφορετικά για την κάθε περίπτωση και θα εφαρμοστούν με τις οδηγίες του θεράποντα γιατρού.
-Τα γενικά μέτρα μπορούν και πρέπει να εφαρμόζονται για την πρόληψη όλων των λιθιάσεων, ανεξαρτήτως αιτιολογίας. Το πρώτο και καλύτερο τέτοιο μέτρο είναι η λήψη άφθονων υγρών, κυρίως νερού, που να εξασφαλίζουν αποβολή ούρων πάνω από 2 λίτρα ημερησίως. Αυτό σημαίνει, ανάλογα και με τις κλιματολογικές συνθήκες, ότι ένας ασθενής με λιθιασική προδιάθεση πρέπει να καταναλίσκει τουλάχιστον πάνω από 3 λίτρα νερού ημερησίως. Ένα άλλο μέτρο είναι ο περιορισμός των τροφών που περιέχουν πολύ ασβέστιο, κυρίως τα γαλακτοκομικά προϊόντα, καθώς και των πλούσιων σε οξαλικά τροφών και υγρών, όπως ορισμένα λαχανικά, κακάο, σοκολάτες, τσάι κλπ. Βέβαια όλες αυτές οι διαιτητικές προφυλάξεις έχουν περιορισμένη και εν πολλοίς αμφισβητούμενη αξία και μόνο η συστηματική πόση άφθονου νερού είναι ο πιο σίγουρος και αποτελεσματικός τρόπος πρόληψης των λιθιάσεων του ουροποιητικού.
