Σημαντική εξέλιξη στον χώρο της Ανώτατης Εκπαίδευσης αποτέλεσε η απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ), η οποία ανοίγει τον δρόμο για τη λειτουργία μη κρατικών πανεπιστημίων στη χώρα μας. Πρόκειται για εξέλιξη που έρχεται να αμφισβητήσει τη διαχρονική συνταγματική ερμηνεία του περίφημου Άρθρου 16, σύμφωνα με το οποίο η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από δημόσια ιδρύματα.
Τι αλλάζει
Η νέα απόφαση του ΣτΕ, που βασίζεται σε ερμηνευτική προσέγγιση του Συντάγματος, φέρνει σημαντικές αλλαγές. Το Ανώτατο Δικαστήριο δεν προχώρησε στην αναθεώρηση του Άρθρου 16 – κάτι που μόνο η Βουλή μπορεί να πράξει – αλλά θεώρησε ότι η ύπαρξη ιδιωτικών ΑΕΙ δεν παραβιάζει από μόνη της το Σύνταγμα, υπό την προϋπόθεση ότι αυτά θα λειτουργούν με θεσμική εποπτεία και διασφαλίσεις ποιότητας από την πολιτεία.
Η ανακοίνωση του Προέδρου του ΣτΕ
Στις 2/6 και 13/6 η Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας συνήλθε σε διασκέψεις υποθέσεων σχετικών με την εγκατάσταση και λειτουργία στην Ελλάδα Παραρτημάτων – Νομικών Προσώπων Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης (ΝΠΠΕ). Οι υποθέσεις αυτές συζητήθηκαν προκειμένου να επιλυθούν τα ζητήματα συνταγματικότητας και συμβατότητας με το ενωσιακό δίκαιο των διατάξεων του ν. 5094/2024. Το Δικαστήριο έκρινε μεταξύ άλλων τα εξής:
«Οι διατάξεις των παρ. 5 και 8 του άρθρου 16 του Συντάγματος, ενόψει και του σκοπού τους, που συνίσταται στην παροχή υψηλού επιπέδου ανώτατης εκπαίδευσης, σε συνδυασμό με την παρ. 1 του άρθρου 16, η οποία κατοχυρώνει την ελευθερία της εκπαίδευσης και την ακαδημαϊκή ελευθερία, ερμηνεύονται – σύμφωνα και με την ερμηνευτική δήλωση του άρθρου 28 του Συντάγματος αλλά και επί τη βάσει των αρχών της αμοιβαίας εμπιστοσύνης και της καλόπιστης συνεργασίας των κρατών-μελών (αρ. 2 και 4 παρ.3 ΣΕΕ) – σε αρμονία με το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ειδικότερα, οι ως άνω συνταγματικές διατάξεις ερμηνεύονται ενόψει των νεότερων νομοθετικών και νομολογιακών δεδομένων του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα οποία αφορούν την παροχή ανώτατης εκπαίδευσης (αρ. 165 ΣΛΕΕ), την ελευθερία εγκατάστασης (αρ. 49 ΣΛΕΕ), καθώς και το θεμελιώδες δικαίωμα ίδρυσης εκπαιδευτικών ιδρυμάτων με σεβασμό των δημοκρατικών αρχών (αρ. 14 παρ. 3 του Χάρτη). Επί τη βάσει των ανωτέρω, δεν αποκλείεται κατά το Σύνταγμα η ίδρυση και λειτουργία παραρτημάτων αλλοδαπών πανεπιστημίων προερχομένων από την Ευρωπαϊκή Ένωση ή από χώρα συμβεβλημένη στην GATS, κατά τους όρους ειδικού νόμου, με τον οποίον διασφαλίζεται υψηλό επίπεδο σπουδών και προστατεύεται η ακαδημαϊκή ελευθερία».
Προϋποθέσεις
Η έγκριση λειτουργίας ιδιωτικών πανεπιστημίων δεν συνεπάγεται ασυδοσία ή απουσία ελέγχου. Αντιθέτως, αναμένονται αυστηροί κανόνες που θα διασφαλίζουν την ποιότητα, τη διαφάνεια και την ισοτιμία με τα δημόσια ΑΕΙ. Ενδεικτικά, μεταξύ των βασικών προϋποθέσεων που συζητούνται είναι, η πιστοποίηση της ποιότητας των προγραμμάτων σπουδών και του προσωπικού από επίσημους φορείς, η επαρκής υλικοτεχνική υποδομή, όπως σύγχρονα κτίρια και εξοπλισμοί, η οικονομική φερεγγυότητα των ιδρυτών και διαφάνεια στη λειτουργία, η εποπτεία από το κράτος μέσω του Υπουργείου Παιδείας και άλλων εμπλεκόμενων φορέων ή αρχών, η διασφάλιση της ισοτιμίας των πτυχίων, με αυτά του Δημοσίου, ώστε να αναγνωρίζονται επαγγελματικά και ακαδημαϊκά.
Πρόκειται για ένα νέο τοπίο στην ανώτατη εκπαίδευση με βασικό στόχο να διασφαλιστεί ότι τα νέα ιδρύματα δεν θα υπολείπονται σε ποιότητα και αξιοπιστία έναντι των δημόσιων και βεβαίως ότι τα μη κρατικά πανεπιστήμια, δεν θα έρθουν να υποβαθμίσουν ή υποσκιάσουν τα δημόσια.
Ευκαιρία ή απειλή;
Η εξέλιξη αυτή δεν αφήνει κανέναν αδιάφορο. Υπέρμαχοι του νέου καθεστώτος μιλούν για πλουραλισμό στην εκπαίδευση, αναβάθμιση του επιπέδου σπουδών και ανάσχεση της “διαρροής εγκεφάλων” προς το εξωτερικό. Επιπλέον, θεωρούν ότι ο ανταγωνισμός μπορεί να λειτουργήσει θετικά και για τα δημόσια πανεπιστήμια, ενισχύοντας την αποτελεσματικότητα και την εξωστρέφεια.
Από την άλλη πλευρά, οι επικριτές προειδοποιούν για κινδύνους ανισότητας, ταξικής διάκρισης και μετατροπής της εκπαίδευσης σε εμπόρευμα. Εκφράζονται φόβοι πως η λειτουργία ιδιωτικών ΑΕΙ ενδέχεται να αποδυναμώσει τη χρηματοδότηση και το κοινωνικό κύρος των δημόσιων ιδρυμάτων, οδηγώντας σε ένα σύστημα δύο ταχυτήτων.
Ευρωπαϊκό πλαίσιο και διεθνείς πρακτικές
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η συνύπαρξη δημόσιων και ιδιωτικών ΑΕΙ είναι δεδομένη και θεσμικά οργανωμένη. Στις περισσότερες χώρες της Ε.Ε. τα ιδιωτικά πανεπιστήμια λειτουργούν με αυστηρούς κανόνες, χωρίς να υποκαθιστούν το δημόσιο σύστημα, αλλά το συμπληρώνουν. Η Ελλάδα, με αυτή την απόφαση, φαίνεται να ευθυγραμμίζεται με τη διεθνή εκπαιδευτική πραγματικότητα, ύστερα από δεκαετίες αναμονής και συζήτησης.
Και τώρα τι;
Η απόφαση του ΣτΕ δεν φέρνει άμεσες αλλαγές, αλλά ανοίγει τον δρόμο. Η “μπάλα” περνά πλέον στο γήπεδο της κυβέρνησης και της Βουλής, που καλούνται να διαμορφώσουν ένα σταθερό, διαφανές και δίκαιο πλαίσιο λειτουργίας για τα μελλοντικά μη κρατικά ΑΕΙ. Η πρόκληση είναι μεγάλη ώστε να διασφαλιστεί η ποιότητα κι η κοινωνική συνοχή, αλλά φυσικά να “κλειδωθεί” κι η αξιοπιστία του ελληνικού πτυχίου, ανεξαρτήτως φορέα.
