Της Ασπασίας Παπαχίου, Ψυχολόγου, Συστημικής Ψυχοθεραπεύτριας, υποψήφιας Διδάκτορος Ψυχολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης
Οι πανελλήνιες εξετάσεις αποτελούν μια κρίσιμη περίοδο κατά την οποία οι έφηβοι υποβάλλονται σε απαιτητικές διαδικασίες μαθησιακής αξιολόγησης, που πολλές φορές συνδέονται με τη σωματική και τη συναισθηματική καταπόνηση των μαθητών. Καθώς πλησιάζει η έναρξη της εξεταστικής περιόδου, τόσο οι μαθητές όσο και οι γονείς βιώνουν ολοένα και πιο έντονα συναισθήματα, π.χ. θυμό, αγωνία, άγχος, ανασφάλεια, θλίψη. Η περίοδος των εξετάσεων σηματοδοτεί μια περίοδο κατά την οποία ο/η έφηβος-η καλείται να αποχαιρετήσει τη σχολική ζωή (κοντινά πρόσωπα, συνήθειες, τρόπο ζωής), να δοκιμαστεί και να πάρει σημαντικές αποφάσεις.
Πώς εκδηλώνεται το άγχος;
Το άγχος των εφήβων συχνά εκδηλώνεται σωματικά (πονοκεφάλους, κοιλιακά άλγη, δερματικά εξανθήματα, δυσκολίες στη διατροφή-ύπνο, ταχυκαρδίες, εφίδρωση, ναυτία, μυϊκή υπερένταση), είτε γνωστικά (αδυναμία συγκέντρωσης, ασθενής μνήμη), είτε συναισθηματικά (ευσυγκινησία, αυξημένη ανησυχία, ευερεθιστότητα), είτε κοινωνικά (απόσυρση, περιορισμό των κοινωνικών σχέσεων).
Στη σύγχρονη εποχή, πολλοί άνθρωποι βλέπουν το άγχος σαν ένα αρνητικό και μη επιθυμητό συναίσθημα. Ωστόσο, το ίδιο το άγχος μπορεί να εμπεριέχει χρήσιμες και ωφέλιμες πλευρές τόσο για τους μαθητές όσο και για τους γονείς τους.
Τι είναι το άγχος;
Το άγχος αποτελεί μια φυσιολογική σωματική και ψυχική αντίδραση του ανθρώπινου οργανισμού. Ενεργοποιείται σε καταστάσεις μιας πραγματικής ή αντιλαμβανόμενης απειλής, ή σε καταστάσεις υψηλών απαιτήσεων. Στόχος της ενεργοποίησης του άγχους είναι η προφύλαξη του ατόμου που το βιώνει. Το άγχος κινητοποιεί μηχανισμούς αυτό-προστασίας έτσι ώστε να επιτευχθεί η ικανοποιητική λειτουργία του ανθρώπινου συστήματος.
Έτσι, το άγχος από μόνο του δεν είναι κάτι αρνητικό αλλά, αντίθετα, είναι ένα από τα πιο βασικά συναισθήματα για την επιβίωση του ανθρώπου. Το κατά πόσο το συναίσθημα αυτό μπορεί να προκαλέσει σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία του ατόμου, στις σχέσεις του ή να οδηγήσει στην επιτυχία, καθορίζεται από τη συχνότητα και την έντασή του.
Ο-η μαθητής-τρια που εμφανίζει έντονο άγχος φοβάται ότι απειλείται από μία πιθανή αποτυχία. Ο/Η έφηβος-η αντιλαμβάνεται την αποτυχία ως κάτι ιδιαίτερα επικίνδυνο, το οποίο δεν μπορεί να ελέγξει και το οποίο θα έχει καταστρεπτικές συνέπειες στη ζωή του. Αν όμως δούμε το άγχος ως “σύντροφο” σε όλη τη διαδικασία προετοιμασίας του-της μαθητή-τριας αλλά και ολόκληρης της οικογένειας για τη νέα κατάσταση που θα ακολουθήσει, τότε θα μπορέσουμε να αφουγκραστούμε και να προχωρήσουμε στις κατάλληλες αλλαγές έτσι ώστε ο/η έφηβος-η να ικανοποιήσει τις ουσιαστικές του ανάγκες.
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;
- Δημιουργήστε ένα περιβάλλον ηρεμίας στο σπίτι. Ο/Η έφηβος/-η θα μελετήσει, συγκεντρωθεί και θα επικοινωνήσει καλύτερα σε ένα ήρεμο περιβάλλον, ενώ ταυτόχρονα σε συνθήκες ηρεμίας θα μπορέσει να σας ζητήσει βοήθεια, αν την χρειαστεί, ευκολότερα. Αν το επιτρέπει το πρόγραμμά σας, η παρουσία σας στο σπίτι κατά την διάρκεια των εξετάσεων είναι επιθυμητή, κάνοντας μαζί με το παιδί σας ένα διάλειμμα και βοηθώντας το να χαλαρώσει.
- Δημιουργήστε ένα περιβάλλον όπου ο έφηβος να μπορεί να εκφράζει ελεύθερα τα συναισθήματά του. Οι γονείς είναι σημαντικό να καλλιεργήσουν ένα κλίμα εμπιστοσύνης και να ενθαρρύνουν τον/την έφηβο-η να μοιράζεται τις αγωνίες του. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τους εφήβους να υπάρχει ένας γονιός που μπορεί να ακούσει τους φόβους και τις ανησυχίες τους, να τους κατανοήσει, και να τους παρέχει ένα πλαίσιο ασφάλειας και συναισθηματικής υποστήριξης, χωρίς να επικρίνει ή να υποτιμά τα συναισθήματά τους.
- Κάνετε σαφές ότι η επιτυχία ή αποτυχία του εφήβου και η είσοδός του στην ανώτατη εκπαίδευση δεν σημαίνει και την εκπλήρωση των δικών σας ονείρων και ότι από αυτό δεν εξαρτάται η δικιά σας αξία ως άνθρωπος. Οι προσδοκίες των γονέων σε σχέση με τα παιδιά τους διαμορφώνουν σημαντικά και τη στάση των παιδιών απέναντι στις εξετάσεις. Αν ο ίδιος ο γονιός είναι αγχωμένος, ο έφηβος θα γίνει αποδέκτης του άγχους αυτού και πιθανόν αυτό να επιτείνει και το ήδη υπάρχον άγχος του.
- Κατανοήστε το δικό σας το άγχος και φροντίστε τον εαυτό σας. Προσπαθήστε να μην επιβαρύνετε το παιδί σας με προβλήματα που αφορούν στην δική σας καθημερινότητα ή την δική σας ανησυχία για το αποτέλεσμα των εξετάσεων. Δεν είναι χρήσιμο να ρωτάτε επανειλημμένως το παιδί σας σχετικά με την πρόοδο του διαβάσματός του ή τα θέματα της ύλης. Αντ’ αυτού ασχοληθείτε με κάποια άλλη ευχάριστη δραστηριότητα για σας, αποσπάστε την προσοχή σας, ή μιλήστε για αυτά που σας απασχολούν με φίλους σας.
- Δείξτε εμπιστοσύνη στο έφηβο παιδί σας και επισημάνετέ του τα θετικά του σημεία και δυνατότητες. Υπενθυμίστε του τα κατορθώματα και τις επιτυχίες του και του ότι θα τον/την στηρίζετε σε κάθε επιλογή και βήμα του.
Σε κάθε περίπτωση, ο καλύτερος τρόπος να αντιμετωπίσουμε το άγχος των εξετάσεων είναι να προσπαθήσουμε να το κατανοήσουμε και να αναστοχαστούμε πάνω στη στάση μας απέναντι στη ζωή, στη σημασία της επιτυχίας ή αποτυχίας για τον/την μαθητή-τρια, και στις πραγματικές ανάγκες του/της εφήβου-ης.
