Από τον Ιγνάτη Ψάνη
Το προπερασμένο καλοκαίρι ο Λογοτεχνικός Όμιλος Λέσβου συμμετείχε σε εκδήλωση – αφιέρωμα στον αλησμόνητο Δάσκαλο, Δημοτικιστή, συγγραφέα και εκδότη Δημήτρη Αλβανό, στο Πολύκεντρο Πολιχνίτου. Στην εκδήλωση αυτή γνωρίσαμε μια αξιόλογη ομάδα ανθρώπων, με πάθος και μεράκι για αυτό που εθελοντικά προσέφεραν, όπως τον Βαγγέλη Χατζημανώλη και τη Μαρία Παπάλα. Η Μαρία πρόσφατα μας έστειλε την πρώτη της ποιητική συλλογή τα πρωτόλειά της, με τον τίτλο «Ανεμόεσσα Αιολίδα». Δεν πρόκειται για άλλη μια ποιητική συλλογή, αλλά για μια αξιόλογη και αξιοπρόσεκτη συλλογή.
Σε πρώτο φόντο βρίσκεται το νησί στο σύνολό του (η ιστορία του, από τη μυθολογία του, τα πανάρχαια χρόνια, ίσαμε τα τωρινά), οι αγώνες, οι αγωνίες, τα προβλήματά του (μετανάστευση, προσφυγιά, εθνικοαπελευθερωτικοί αγώνες, πολιτικοί αγώνες), ο πολιτισμός του, οι ομορφιές του, η θρησκευτική πίστη, δεμένα και συνταιριασμένα με το φυσικό περιβάλλον και τους απλούς και αληθινούς ανθρώπους, τα ήθη και τα έθιμά τους.
Έρχονται, στη συνέχεια, ποιήματα σε προσωπικές στιγμές και κοινωνικά δρώμενα. Δίνεται η εντύπωση πως η ποιήτρια λειτουργεί ως ένας ευαίσθητος παρατηρητής, σεισμογράφος των κάθε λογής θετικών ή αρνητικών κοινωνικών εκρήξεων (μικρής ή μεγάλης έκτασης και έντασης).
Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μία ποίηση που ανάγλυφα αναπαριστά την ανθρώπινη μοίρα σε μία ανελέητη και ατελείωτη μάχη με τις κακοτοπιές της ζωής, τα αναπάντεχα που σε “σταυρώνουν” αλλά και τη φθορά από το χρόνο και τις ανάγκες.
Ποίηση, που με την πρώτη ματιά δείχνει απαισιόδοξη, προδίδει μία παραίτηση, μία μνήμη ενοχική όχι για όσα έκανες, αλλά για όσα σου έτυχαν και σε κομματιάζουν σωματικά, ψυχικά, κοινωνικά. Ποίηση μοναξιάς, ενός ανθρώπου που παλεύει με τα αδιέξοδα που του έστησαν, μία χαρά που ολοένα απομακρύνεται. Ένας εσωτερικός λυγμός διατρέχει ολόκληρη τη συλλογή.
Ποίηση, που βυθίζεται στην αυτοσυνείδηση, προσπαθώντας μάταια – έτσι φαίνεται – να καταλάβει τις πληγές, ένας ακατάπαυστος παιδεμός του ανθρώπου.
Ποίηση, που σχεδόν όλα βυθίζονται στην ουτοπία, στην ψευδαίσθηση. Μία ελιά που κλαίει, γιατί δε μπορεί να φτάσει στον ουρανό, εκεί που της ταιριάζει. Η μοίρα της, το πεπρωμένο της ελιάς ίδιο με του ανθρώπου.
Έτσι φαίνεται η προδιάθεση του ποιητικού υποκειμένου. Όμως, διάχυτη είναι η ελπίδα, το όνειρο, η διάθεση να μάθει από τα λάθη της και να αγωνιστεί, να βγει από το σκοτάδι στο φως. Στο κάτω-κάτω η ίδια η ζωή είναι από μόνη της ένα υπέρτατο δώρο. Μια λαμπάδα, μια εκκλησιά, μια ελπίδα, ένα όνειρο και κυρίως η αέναη πάλη σε αναπτερώνουν, αρκεί να μην τα ρίχνεις στους θεούς, γιατί και δική σου είναι η ευθύνη. Θα φανεί μια ηλιαχτίδα. Βαθιά και ουσιαστικά θρησκευόμενη έχει το δικό της Θεό και την Παναγιά, που δεν εκδικείται για τις αδικίες τού κοσμάκη αλλά συγχωρεί, γιατί και η ίδια ένιωσε στα κατάβαθά της τον πόνο, την πίκρα, την αδικία.
Ένα μεγάλο μέρος της συλλογής είναι αφιερωμένο στην ερωτική ποίηση. Και εδώ βρισκόμαστε μπροστά σε ματαιωμένες, απραγματοποίητες ελπίδες. Σε ανεκπλήρωτους έρωτες, που συγκλονίζουν σύγκορμα την ύπαρξή της, τη σάρκα, την ψυχή, το μυαλό. Ποιήματα στα οποία ξεχειλίζει το πάθος, η ένταση, ο ομολογημένος πόθος που δεν κρύβεται, ούτε υπονοείται. Κυριαρχεί αλλού η ηρεμία, η γλυκιά προσμονή, ένας ανάλαφρος ερωτισμός και αλλού η “ανεμόεσσα” παραζάλη, η αχόρταγη υποταγή στον ερωτικό πόθο. Το νόημα της ύπαρξής μας: “Για να περάσεις στην αιωνιότητα, πρέπει να ακολουθήσεις το δρόμο της καρδιάς”.
Ο λόγος της γίνεται βαθιά ανθρώπινος, καταγγελτικός. Ο στίχος, καλά δουλεμένος, δείχνει υψηλή τεχνική κατάρτιση, και με πλούσιες λεκτικές και εκφραστικές επιλογές. Κάθε ποίημα τεχνικά, εκφραστικά, αισθητικά έχει τη δική του δυναμική αισθητική παρουσία και ταυτότητα. Παντού επικρατεί ο ρυθμός. Ακόμα και εκεί που μονολογεί, σαν σε προφορικό λόγο. Εκεί, όμως, που προκαλεί μεγάλη αίσθηση είναι η γλωσσομάθειά της και η γλωσσοπλαστική της ικανότητα και ευχέρεια. Πλάθει σύνθετες, πολυσύλλαβες λέξεις όχι για να εκβιάσει κάποιο δικό της χώρο, αλλά γιατί είναι δικό της ξεχωριστό προνόμιο, δύναμη και ανάγκη. Έτσι, ελέγχει τον λόγο και καθορίζει κάθε φορά τον ρόλο του. Φαίνεται να μην φοβάται το ρίσκο και καλά κάνει.
Η αγάπη της για τις παραδοσιακές αξίες, το νησί, αλλά και οι επιρροές της αναμφίβολα από την παραδοσιακή ποίηση είναι αισθητές. Της ευχόμαστε ολόψυχα καλή συνέχεια. Είμαστε βέβαιοι για αυτό.
*Ο Ιγνάτης Ψάνης, είναι Φιλόλογος, μέλος της συντακτικής ομάδας της συντοπίτικης εφημερίδας «ΠΟΛΙΧΝΙΑΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ»
