Του Καθηγητή Καρδιολογίας,
Δημήτρη Κρεμαστινού
Πολλοί πιστεύουν ότι ο αθλητισμός ισοδυναμεί με υγιή καρδιά. Η αλήθεια είναι ότι η καθημερινή άσκηση και όχι η υπερβολική άσκηση σχετίζεται άμεσα με τη φυσιολογική λειτουργία όλων των οργάνων και πρώτιστα με τη λειτουργία της καρδιάς. Κατά την υπερβολική άσκηση συγκεκριμένες εμφανείς αιτίες αλλά και λανθάνουσες, που δεν μπορούν εύκολα να αποκαλυφθούν, είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε σοβαρές επιπλοκές, μεταξύ των οποίων ανήκει και ο αιφνίδιος θάνατος από απότομο σταμάτημα της καρδιακής λειτουργίας.
Το απότομο και ισχυρό χτύπημα στο στήθος είτε κατά τη σύγκρουση μέσα στο γήπεδο, είτε από χτύπημα μπάλας και ιδιαίτερα μπάλας μικρού μεγέθους (π.χ. μπάλα γκολφ) μπορεί να οδηγήσει σε αιφνίδιο θάνατο. Η αιτία αυτή ενοχοποιείται για το 20% των θανάτων στους αθλητές, χωρίς να υπάρχει οποιαδήποτε βλάβη στην καρδιά. Η θερμοπληξία που προκαλείται όταν ο αθλητής αγωνίζεται με υπερβολική ζέστη (καύσωνας) καλύπτει το 1,5% των αιφνίδιων θανάτων των αθλητών. Το ίδιο μπορεί να συμβεί όταν ο αθλητής πάσχει από παθήσεις της καρδιάς, οι οποίες δεν εκδηλώνονται με συμπτώματα και έτσι ο ίδιος δεν τις γνωρίζει.
Τέτοιες παθήσεις είναι:
- Οι συγγενείς ανωμαλίες των στεφανιαίων αρτηριών, που είναι υπεύθυνες για το 14% των αιφνίδιων θανάτων.
- Η ρήξη ανευρύσματος αορτής (Marfan), που είναι υπεύθυνη για το 3% των αιφνίδιων θανάτων.
- Η γέφυρα των στεφανιαίων αρτηριών. Αυτό συμβαίνει όταν μία στεφανιαία αρτηρία συμπιέζεται από το μυοκάρδιο που την περιβάλλει κατά τη συστολή της καρδιάς. Η πάθηση αυτή είναι υπεύθυνη για το 3% των αιφνίδιων θανάτων του αθλητή.
- Η ασυμπτωματική στένωση της αορτικής βαλβίδας, η οποία είναι υπεύθυνη για το 3% των αιφνίδιων θανάτων.
- Η ασυμπτωματική αθηροσκλήρωση των στεφανιαίων αρτηριών, η οποία προκαλεί οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου κατά τη στιγμή της άσκησης. Το ποσοστό των αιφνίδιων θανάτων που αποδίδεται στην πάθηση αυτή ανέρχεται στο 2,5%.
- Η μυξωματώδης εκφύλιση της μιτροειδούς βαλβίδας, που προκαλεί τη γνωστή πρόπτωση της μιτροειδούς και μπορεί να οδηγήσει σε αιφνίδιο θάνατο (ποσοστό 2,5% όλων των αιφνίδιων θανάτων των αθλητών).
- Η χρήση φαρμάκων ντόπινγκ ή ναρκωτικών μπορεί να οδηγήσει σε αιφνίδιο θάνατο ενός αθλητή (ποσοστό 1% όλων των αιφνίδιων θανάτων των αθλητών).
Στα ίδια περίπου χαμηλά ποσοστά αιφνίδιου θανάτου ευρίσκονται και άλλες σπάνιες παθήσεις, όπως ορισμένες ηλεκτρικές διαταραχές της καρδιάς, η σαρκοείδωση, η ρήξη εγκεφαλικού ανευρύσματος, που είναι ασυμπτωματικό και αδιάγνωστο, καθώς και το βρογχικό άσθμα οποιασδήποτε αιτιολογίας. Το βάρος όμως των αιφνίδιων θανάτων ευρίσκεται στις μυοκαρδιοπάθειες και στις μυοκαρδίτιδες, οι οποίες θεωρούνται η συχνότερη αιτία αιφνίδιου θανάτου των αθλητών. Οι θάνατοι μπορούν να προβλεφθούν γιατί κατά κανόνα είναι εύκολα διαγνώσιμοι.
Με ένα υπερηχοκαρδιογράφημα καρδιάς ή απλό ηλεκτροκαρδιογράφημα, στο οποίο πρέπει να υποβάλλεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα κάθε αθλητής, μπορεί να αποκλειστεί των περαιτέρω αθλητικών δραστηριοτήτων και έτσι να μην κινδυνεύει.
Πρώτη σε συχνότητα αιφνίδιων αθλητικών θανάτων έρχεται η υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια (25%) και ακολουθούν οι διατατικές μυοκαρδιοπάθειες (2%), η αρρυθμιογόνος διατατική μυοκαρδιοπάθεια της δεξιάς κοιλίας (3%), καθώς και οι μυοκαρδίτιδες (5%). Οι μυοκαρδίτιδες είναι συνήθως το αποτέλεσμα ιογενών λοιμώξεων.
Γι’ αυτό σε κάθε λοίμωξη ο αθλητής θα πρέπει να εξετάζεται πλήρως από το γιατρό του προκειμένου να επανέλθει στις προπονήσεις και στους αγώνες ασφαλής. Για όλους τους ανωτέρω λόγους η ύπαρξη απινιδωτή, καθώς και ομάδας καρδιοαναπνευστικής ανάνηψης, είναι επιβεβλημένη.
Πώς αντιδρά η καρδιά στην υπερπροσπάθεια
Το αιώνιο πρόβλημα. Ο άνθρωπος πρέπει να περπατά, να ασκείται, αλλά πόσο. Η άσκηση αναμφισβήτητα ωφελεί, αλλά ποια άσκηση και επί πόση ώρα καθημερινά; Εάν κάποιος βαδίζει ή κάποιος τρέχει, ποιος ωφελείται περισσότερο; Τα ερωτήματα αυτά έχουν απαντηθεί. Έτσι το βάδισμα για 3-4 χιλιόμετρα θεωρείται η καλύτερη άσκηση.
Όμως τι γίνεται με την προπόνηση και τον πρωταθλητισμό; Η μελέτη των μαραθωνοδρόμων που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα και που απαντά σ’ αυτά τα ερωτήματα έγινε σε μαραθωνοδρόμους των δύο τελευταίων μαραθωνίων της Βοστόνης και δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο μεγαλύτερο και εγκυρότερο καρδιολογικό περιοδικό (Circulation).
Στη μελέτη αυτή μελετήθηκαν οι φλεγμονώδεις δείκτες της καρδιάς πριν και μετά το τέλος του μαραθωνίου. Τα αποτελέσματα απέδειξαν ότι η καρδιά και οι μύες των περισσότερων αθλητών υφίστανται ισχυρότατο στρες, με αποτέλεσμα ένζυμα που συνδέονται με τη νέκρωση ή τη φλεγμονή του μυοκαρδίου να αυξάνονται. Έτσι η τροπονίνη, το β-νατριουρητικό πεπτίδιο και άλλοι βιοχημικοί δείκτες υπερδιπλασιάστηκαν μετά το τέλος του μαραθωνίου. Στην απλή γλώσσα όλα αυτά σηματοδοτούν ότι η καρδιά στην έντονη και παρατεταμένη αθλητική προσπάθεια υποφέρει, ενώ παράλληλα φαίνεται ότι αυξάνεται και η πηκτικότητα του αίματος. Έτσι εξηγείται γιατί κατά τη διάρκεια του τζόκινγκ ή παιχνιδιού τένις παρατηρούνται αιφνίδιοι θάνατοι, χωρίς να διαπιστώνονται κατά τη νεκροτομή σημαντικές βλάβες στις στεφανιαίες αρτηρίες της καρδιάς.
Γι’ αυτό και οι κατευθυντήριες οδηγίες των μεγαλύτερων επιστημονικών καρδιολογικών εταιρειών του κόσμου συνιστούν να μην αθλούνται άτομα με ιστορικό αιφνίδιου θανάτου στην οικογένεια ή άτομα που πάσχουν από σάκχαρο, χοληστερίνη, υπέρταση (πίεση) ή είναι βαρείς καπνιστές. Τα άτομα αυτά και ιδιαίτερα εκείνα που έχουν εκδηλώσει καρδιακό (έμφραγμα μυοκαρδίου) ή εγκεφαλικό επεισόδιο πρέπει καθημερινά να βαδίζουν 3-5 χιλιόμετρα, όχι όμως να τρέχουν ή να μετέχουν σε ανταγωνιστικά αθλήματα.
Αξιοσημείωτο επίσης εύρημα από τη μελέτη των μαραθωνοδρόμων υπήρξε το γεγονός ότι εκείνοι οι αθλητές που παρέμειναν φυσιολογικοί από πλευράς εργαστηριακών εξετάσεων στο τέλος του μαραθωνίου ήταν εκείνοι που προπονούνταν τρέχοντας πάνω από 35 χιλιόμετρα την εβδομάδα. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει ότι παλαιοί αθλητές που διέκοψαν την προπόνησή τους είναι επικίνδυνο να μετέχουν σε κανονικούς αγώνες παλαιμάχων.
Έτσι τελικά αποδεικνύεται ότι η άθληση και η ήπια κανονική άσκηση είναι απαραίτητες για την προστασία της υγείας κάθε ανθρώπου από καρδιαγγειακά επεισόδια. Αντιθέτως ο αγώνας που συνδυάζεται με έντονο στρες και πρωταθλητισμό πρέπει να αποφεύγεται, γιατί όχι μόνο δεν ωφελεί την υγεία, αλλά μπορεί να προκαλέσει και ανεπανόρθωτες βλάβες.
Η καρδιακή προσβολή στα γήπεδα
Είναι πολύ συχνό φαινόμενο οι θεατές ενός αθλητικού θεάματος και ειδικότερα του ποδοσφαίρου να παθαίνουν καρδιακές προσβολές. Υπολογίζεται ότι παρατηρείται 1 προσβολή ανά 500.000 περίπου θεατές, ύστερα από μελέτη που έγινε στα γήπεδα τριών χωρών, της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ισπανίας. Είναι αναμφισβήτητο ότι το έντονο συγκινησιακό στρες μπορεί να προκαλέσει σπασμό των αρτηριών της καρδιάς και να αυξήσει την πηκτικότητα του αίματος, με αποτέλεσμα τη δημιουργία εμφράγματος του μυοκαρδίου.
Όπως είναι γνωστό, το 50% των θανάτων που προκαλεί το έμφραγμα του μυοκαρδίου συμβαίνουν εκτός νοσοκομείου, γιατί οι άρρωστοι δεν προλαβαίνουν να φτάσουν στο νοσοκομείο και αυτό διότι οι θάνατοι συνήθως συμβαίνουν στα πρώτα λεπτά του εμφράγματος. Για το λόγο αυτό σήμερα στην Αγγλία υπάρχουν μονάδες ανάνηψης στα γήπεδα και φυσικά απινιδωτές. Έτσι ο γιατρός του γηπέδου, που είναι εξειδικευμένος στην ανάνηψη, είναι παράλληλα εφοδιασμένος με απινιδωτή, ο οποίος εάν χρησιμοποιηθεί στα πρώτα λεπτά της ανακοπής μπορεί να επαναφέρει τον άρρωστο στη ζωή σε ποσοστό που κυμαίνεται περίπου στο 90% των ασθενών. Ειδικότερα στην Αγγλία ανακοινώθηκε ότι μεταξύ των ετών 1999 και 2005 στα γήπεδα σώθηκαν 132 άνθρωποι, που επανήλθαν στη ζωή ύστερα από την έγκαιρη χρησιμοποίηση του απινιδωτή.
Βεβαίως πέραν των θεατών ενός αγώνα, που βρίσκονται σε κίνδυνο καρδιακής προσβολής, υπάρχουν και οι ποδοσφαιριστές, οι οποίοι σε μικρότερο ποσοστό έχουν αυξημένη πιθανότητα αιφνίδιου θανάτου 2,5 φορές περισσότερο από τους αντίστοιχους μη αθλούμενους νέους ανάλογης ηλικίας. Ο αιφνίδιος θάνατος που οφείλεται σε σταμάτημα της καρδιάς έχει ένα και μοναδικό γνώρισμα: Το γεγονός ότι η μάχη εναντίον του κερδίζεται ή χάνεται μέσα σε 3-5 λεπτά. Είναι χαρακτηριστικό ότι εκείνος που επανέρχεται στη ζωή δεν θυμάται τίποτε απολύτως σε σχέση με αυτό που του συνέβη.
Οι περισσότεροι που σώζονται μπορούν να ζήσουν μετά το επεισόδιο πολλά χρόνια μια φυσιολογική ζωή, σε αντίθεση με αυτούς που πάσχουν από σοβαρή πάθηση, που ακόμα και εάν επανέλθουν στη ζωή η επιβίωσή τους είναι περιορισμένη. Η απινίδωση δεν είναι τίποτε άλλο από απελευθέρωση ηλεκτρικής ενέργειας 200-300 joules από ένα απλό μηχάνημα, ενώ η χρήση του είναι τόσο εύκολη όσο η χρήση μιας απλής ηλεκτρικής συσκευής. Η απινίδωση πρέπει να γίνεται μέσα στα πρώτα λεπτά μετά το σταμάτημα της καρδιάς. Μετά τα 3 και το πολύ 5 λεπτά, ακόμα και εάν ο άρρωστος ανανήψει, θα ζήσει με σοβαρές εγκεφαλικές βλάβες, γιατί τα κύτταρα του εγκεφάλου νεκρώνονται όταν δεν οξυγονωθούν επί 3-5 λεπτά.
Σήμερα ο απινιδωτής εκτός από τα νοσοκομεία πρέπει να υπάρχει όχι μόνο στα γήπεδα και στα στάδια, αλλά και σε εκείνα τα μέρη που κυκλοφορεί πολύς κόσμος, όπως π.χ. οι σταθμοί των τρένων, τα αεροδρόμια κτλ., όπου δηλαδή υπάρχει συνωστισμός. Παράλληλα με τον απινιδωτή στα περισσότερα ευρωπαϊκά γήπεδα και στάδια υπάρχουν μονάδες ανάνηψης.
Η ανάνηψη περιλαμβάνει κατά βάση την εξωτερική μάλαξη της καρδιάς και την τεχνητή αναπνοή. Απαιτούνται 4-6 μαλάξεις συνεχώς της καρδιάς και 1 τεχνητή αναπνοή από το στόμα με κλειστή τη μύτη (φιλί της ζωής). Όμως για να είναι επιτυχής η μάλαξη πρέπει το στήθος να υποχωρεί 3-5 εκατοστά. Για να επιτευχθεί αυτό, κινητήρια δύναμη πρέπει να είναι το βάρος του σώματος εκείνου που επιχειρεί τη μάλαξη με τους αγκώνες του ευθειασμένους, ενώ ο ασθενής πρέπει να είναι ξαπλωμένος στο δάπεδο. Η εκπαίδευση για μια επιτυχή ανάνηψη είναι απαραίτητη και δεν χρειάζεται υποχρεωτικά ιατρικές γνώσεις. Η εκπαίδευση είναι απλή, εύκολη και παρέχεται από επιστημονικούς και κοινωνικούς φορείς.
Έτσι σε μια καρδιακή ανακοπή μέσα σ’ ένα γήπεδο ένας στοιχειωδώς εκπαιδευμένος στην ανάνηψη μπορεί να κρατήσει στη ζωή έναν άνθρωπο που έπαθε καρδιακή ανακοπή μέχρις ότου φτάσει κοντά του ο απινιδωτής.
*Από το βιβλίο του Καθηγητή Καρδιολογίας Δημήτρη Κρεμαστινού
«Μπορούμε να νικήσουμε τις καρδιοπάθειες»
του Εκδοτικού Οίκου Α.Α. Λιβάνη
