Του Αθανάσιου Γκουλιάμα, Επιμελητή Α’ Γενικής Ιατρικής στο ΕΣΥ
Τα τελευταία χρόνια λόγω των έντονων κλιματολογικών αλλαγών ο πλανήτης μας βιώνει ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως το νέο κύμα καύσωνα που πλήττει την Ευρώπη, όπου οι θερμοκρασίες ξεπέρασαν τους 40 βαθμούς, με αποτέλεσμα οι επιστήμονες να ανησυχούν, και όχι άδικα.
Αυτό που ανησυχεί την επιστημονική κοινότητα δεν είναι μόνο η ταχύτητα με την οποία εκδηλώνεται το φαινόμενο της υπερθέρμανσης, αλλά και το γεγονός ότι ποτέ το φαινόμενο δεν είχε εκδηλωθεί συγχρόνως σχεδόν στο σύνολο των περιοχών του πλανήτη. Σύμφωνα με πολλές μετεωρολογικές υπηρεσίες, φαίνεται ότι και η Ελλάδα υποδέχεται τον καύσωνα που έχει σπάσει ιστορικά ρεκόρ θερμοκρασιών στην Ευρώπη τις τελευταίες μέρες. Καλό είναι, λοιπόν, να είμαστε ενημερωμένοι σχετικά με τους κινδύνους που μπορούν να προκαλέσουν στην υγεία μας οι υψηλές θερμοκρασίες, αλλά και πώς μπορούμε να τους αντιμετωπίσουμε.
Ηλίαση
Η ηλίαση είναι η διαταραχή που εμφανίζεται μετά από παρατεταμένη έκθεση στον ήλιο με ακάλυπτο το κεφάλι και τον αυχένα. Συμβαίνει κυρίως στα παιδιά και τους ηλικιωμένους. Εμφανίζεται όταν η ηλιακή ακτινοβολία είναι έντονη και άμεση κυρίως κατά τις μεσημβρινές ώρες, που οι ακτίνες του ήλιου πέφτουν κάθετα στην γη, και οφείλεται στην ευαισθησία που έχει ο ανθρώπινος εγκέφαλος στην θερμότητα.
Τα συμπτώματά της μπορεί να είναι ελαφριάς μορφής αλλά και βαριάς.
Οι ελαφριές μορφές ηλίασης εκδηλώνονται με αίσθημα γενικής κόπωσης, ζάλη και γενικότερη αδιαθεσία. Το πρόσωπο γίνεται κόκκινο και σε ορισμένες περιπτώσεις ωχρό. Σε ορισμένες περιπτώσεις δημιουργούνται φουσκάλες στο δέρμα. Η βαριά μορφή ηλίασης εκδηλώνεται με γενική κατάπτωση, ίλιγγο, ναυτία ή και εμετό, κοκκίνισμα στο πρόσωπο, επιτάχυνση του σφυγμού και της αναπνοής, πυρετό (38°-39°), σπασμούς και απώλεια αισθήσεων.
Συμπτώματα
– Κόκκινο και ζεστό πρόσωπο
– Γρήγορος και δυνατός παλμός
– Πόνος στο κεφάλι, αδυναμία, ζαλάδα, ίλιγγος, παραισθήσεις, παραλήρημα
– Έξαψη, εμετός, υψηλός πυρετός
– Σε βαριές περιπτώσεις, εμφανίζονται σπασμοί και απώλεια συνείδησης.
Αντιμετώπιση
Όταν κάποιος πάθει ηλίαση πρέπει:
– Να του ανασηκώσουμε ελαφρά το κεφάλι
– Να του δροσίσουμε το κεφάλι και τον αυχένα με νερό και βρεγμένα πανιά
– Να του χαλαρώσουμε τη ζώνη και να του αφαιρέσουμε τα ρούχα του
– Να του δώσουμε να πιει κρύα ποτά (όχι οινοπνευματώδη) ή χυμούς φρούτων μέχρι το σώμα να επανέλθει στη φυσιολογική του κατάσταση
– Μπορούμε, επίσης, να διαλύσουμε ένα κουταλάκι του γλυκού αλάτι σε ένα λίτρο νερού και να του δώσουμε να πιει αργά-αργά. Δεν πρέπει να του δώσουμε υγρά αν κάνει εμετό ή έχει ναυτία, υπνηλία ή μειωμένη εγρήγορση.
Πρόληψη
-Αποφεύγουμε την παρατεταμένη και ανώφελη έκθεση στον Ήλιο, το περπάτημα και το τρέξιμο κατά τις μεσημεριανές ώρες.
-Φοράμε γυαλιά ηλίου, καπέλο και αντηλιακή κρέμα με υψηλό δείκτη προστασίας.
– Πίνουμε πολύ νερό και χυμούς φρούτων – λαχανικών ή ενεργειακά ποτά με ισορροπημένο ισοζύγιο ηλεκτρολυτών και αποφεύγουμε τα οινοπνευματώδη ποτά.
– Καταναλώνουμε μικρά, ελαφρά γεύματα, χωρίς λιπαρά, αλλά με πολλά φρούτα και λαχανικά.
Θερμική εξάντληση και θερμοπληξία
Ο άνθρωπος έχει την δυνατότητα να διατηρεί σταθερή την εσωτερική του θερμοκρασία (36,8+/-0,4 °C), με τη βοήθεια θερμορρυθμιστικών μηχανισμών που έχει.
Σε υψηλές θερμοκρασίες το σώμα αποβάλλει θερμότητα περιορίζοντας τις καύσεις του, με διεύρυνση των μικρών αγγείων, με αύξηση της εφίδρωσης και με επιτάχυνση της αναπνοής. Η αποβολή θερμότητας γίνεται αναλογικά με αγωγή στο 33%, με ακτινοβολία στο 45% και με εξάτμιση στο 22%.
Η θερμική εξάντληση και η θερμοπληξία είναι δύο δυνητικά σοβαρές καταστάσεις που είναι αποτέλεσμα της υπερβολικής έκθεσης σε υψηλές θερμοκρασίες λόγω ανεπάρκειας ή δυσλειτουργίας των ανωτέρω θερμορρυθμιστικών μηχανισμών.
Συνήθως συμβαίνουν κατά τη διάρκεια ενός κύματος καύσωνα, αλλά μπορεί να είναι αποτέλεσμα πολύ έντονης σωματικής άσκησης.
Κατά την θερμική εξάντληση η θερμοκρασία του σώματος ανεβαίνει σημαντικά και ξεκινά η απώλεια υγρών και αλάτων από το σώμα, γεγονός που οδηγεί στα συμπτώματα που αναφέρονται παρακάτω καθώς και ένα γενικότερο αίσθημα αδιαθεσίας. Αν η θερμική εξάντληση δεν αντιμετωπιστεί γρήγορα μπορεί να οδηγήσει σε θερμοπληξία.
Για να συμβεί θερμοπληξία σε κάποιον άνθρωπο θα πρέπει να γίνουν ταυτόχρονα τα εξής: Υψηλή εξωτερική θερμοκρασία με υψηλή υγρασία (ώστε να εμποδίζεται η απώλεια θερμότητας με εξατμίσεις) και προδιατεθειμένος οργανισμός.
Συμπτώματα
Η θερμική εξάντληση και η θερμοπληξία μπορούν να έχουν γρήγορη εξέλιξη (μέσα σε λίγα λεπτά) ή να εμφανιστούν σταδιακά σε διάστημα ωρών ή ημερών. Τα συμπτώματα της θερμικής εξάντλησης περιλαμβάνουν:
– Αίσθημα κόπωσης και αδυναμία
– Ίλιγγο και λιποθυμικές τάσεις
– Μείωση της αρτηριακής πίεσης
– Κεφαλαλγία
– Μυϊκές κράμπες
– Έντονη εφίδρωση
– Έντονη δίψα
– Ταχυκαρδία
– Μειωμένη ούρηση με σκουρόχρωμα ούρα
Αν τα συμπτώματα αυτά δεν αντιμετωπιστούν μπορεί να εξελιχθούν σε θερμοπληξία. Τα πρώιμα συμπτώματα της θερμοπληξίας μπορεί να είναι:
– Δυνατός πονοκέφαλος
– Ζάλη
– Τάση για λιποθυμία
– Ταχυπαλμία
– Δυσκολία στην αναπνοή
– Υγρό δέρμα (λόγω της έντονης εφίδρωσης που όμως θα σταματήσει καθώς η υπερθερμία επιδεινώνεται)
– Κράμπες στην κοιλιά και τα πόδια και ναυτία.
Σε σοβαρότερες περιπτώσεις διαπιστώνονται:
– Υψηλός πυρετός (πάνω από 40 βαθμούς Κελσίου)
– Κόκκινο και ζεστό δέρμα
– Απουσία εφίδρωσης (ξηρό δέρμα)
– Έμετοι και διάρροιες
– Υπόταση
– Γρήγορος, αλλά αδύναμος σφυγμός
– Γρήγορη αναπνοή
– Ψευδαισθήσεις
– Σύγχυση έως και απώλεια συνείδησης.
Σε βαριά θερμοπληξία η κατάσταση μπορεί να εξελιχθεί γρήγορα σε νεφρική, ηπατική και αναπνευστική ανεπάρκεια που εκδηλώνονται με αναστολή της αποβολής ούρων και με πνευμονικό οίδημα. Οι αρρυθμίες από την καρδιά είναι παρούσες, ενώ βλάπτεται και η πήξη του αίματος. Σε προχωρημένα στάδια θερμοπληξίας μπορεί να παρατηρηθεί εγκεφαλοπάθεια, η οποία να οδηγήσει τελικά σε κώμα.
Ο θάνατος υπό αυτές τις συνθήκες είναι πολύ πιθανός. Γενικά το 25% των πασχόντων πεθαίνουν.
Τι μπορείτε να κάνετε
Αν παρατηρήσετε ότι κάποιος έχει συμπτώματα θερμικής εξάντλησης, πρέπει να κάνετε τις ακόλουθες ενέργειες:
– Μεταφέρετέ τον σε ένα δροσερό μέρος, κατά προτίμηση σε ένα δωμάτιο με κλιματισμό ή τουλάχιστον σε σκιά
– Αφαιρέστε περιττά ρούχα με σκοπό όσο το δυνατόν μεγαλύτερο ποσοστό δέρματος να είναι εκτεθειμένο
– Μειώστε τη θερμοκρασία του δέρματος. Χρησιμοποιείστε ό,τι έχετε διαθέσιμο γι’ αυτό το σκοπό, όπως ένα βρεγμένο σφουγγάρι ή πανί, κρύα επιθέματα γύρω από το λαιμό και τις μασχάλες ή σκεπάστε τον με μία κρύα, βρεγμένη πετσέτα
– Κάντε αέρα στο δέρμα του όταν είναι βρεγμένο, αυτό θα βοηθήσει το νερό να εξατμιστεί, κάτι το οποίο βοηθά στην πτώση της θερμοκρασίας
– Εάν επικοινωνεί καλά, χορηγήστε υγρά με μικρή ποσότητα αλατιού (3-4 φορές ανά ώρα). Αποφύγετε τα ποτά με αλκοόλ ή καφεΐνη (γιατί μπορεί να επιδεινώσουν την αφυδάτωση).
Επίσης μην χορηγείτε αντιπυρετικά, καθώς δεν ενδείκνυνται στην υπερθερμία.
– Σε περίπτωση εμέτων γυρίστε το άτομο σε πλάγια θέση (θέση ανάνηψης).
Οι περισσότεροι άνθρωποι παρουσιάζουν βελτίωση μέσα σε περίπου 30 λεπτά. Αν το άτομο δεν παρουσιάσει βελτίωση μέσα σε 30 λεπτά, εμφανιστούν σοβαρά συμπτώματα όπως απώλεια συνείδησης, σύγχυση και κρίσεις τοποθετήστε το άμεσα σε θέση ανάνηψης και καλέστε το ΕΚΑΒ.
Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο
Οποιοσδήποτε μπορεί να πάθει θερμική εξάντληση ή θερμοπληξία σε ένα κύμα καύσωνα ή κατά τη διάρκεια έντονης άσκησης σε ζεστό καιρό.
Ωστόσο, κάποιες ομάδες κινδυνεύουν ιδιαίτερα. Ο κίνδυνος θερμοπληξίας είναι αυξημένος σε:
– Ηλικιωμένους
– Μικρά παιδιά
– Παχύσαρκους
– Υπερτασικούς
– Καρδιοπαθείς (ειδικότερα εάν παίρνουν αγγειοδιασταλτικά και διουρητικά φάρμακα), διαβητικούς υπό ινσουλίνη, ασθενείς σε αγωγή με νευρολογικά φάρμακα (αντικαταθλιπτικά, φαινοθειαζίνες και αντιπαρκινσονικά)
– Άλλες ομάδες, όπως αλκοολικοί και άτομα με χρόνιες σοβαρές παθήσεις (νεφροπάθεια, πνευμονοπάθεια, άνοια)
– Άτομα που εργάζονται κάτω από πολύ υψηλές θερμοκρασίες περιβάλλοντος (π.χ. πυροσβέστες).
Πώς να αποφύγετε τη θερμική εξάντληση και τη θερμοπληξία
Η θερμική εξάντληση και η θερμοπληξία μπορούν να προληφθούν με την εφαρμογή μερικών απλών οδηγιών σε περιόδους καύσωνα.
1. Αποφύγετε την έκθεση στη ζέστη
– Αποφύγετε τον ήλιο από τις 11 το πρωί μέχρι τις 3 το απόγευμα
– Αν πρέπει να βγείτε έξω, προσπαθήστε να περπατάτε υπό σκιά, χρησιμοποιήστε αντηλιακό και φορέστε ένα καπέλο
– Αποφύγετε την έντονη φυσική άσκηση
– Φορέστε ανοιχτόχρωμα, φαρδιά, βαμβακερά ρούχα
2. Διατηρήστε τη θερμοκρασία του σώματος χαμηλή
– Πίνετε συχνά νερό και κρύα αναψυκτικά και αποφύγετε την κατανάλωση αλκοόλ, καφεΐνης και ζεστών ποτών
– Τρώτε κρύα φαγητά, ειδικά σαλάτες και φρούτα με υψηλή περιεκτικότητα σε νερό
– Κάντε ένα κρύο μπάνιο
– Ψεκάστε νερό στο δέρμα ή στα ρούχα σας ή βάλτε ένα βρεγμένο πανί στον αυχένα σας
– Αν δεν ουρείτε συχνά και τα ούρα σας έχουν σκούρο χρώμα, αυτό αποτελεί σημάδι ότι έχετε αφυδάτωση και πρέπει να πίνετε περισσότερο νερό.
3. Μείνετε σε δροσερό χώρο
-Χρησιμοποιήστε ανεμιστήρες
– Κλείστε τα περιττά φώτα και τις ηλεκτρικές συσκευές γιατί είναι πηγές θερμότητας
– Βάλτε τις γλάστρες μέσα στο σπίτι καθώς ψύχουν τον αέρα ή κλείστε τα παράθυρα και τις κουρτίνες που βλέπει ο ήλιος το πρωί, αλλά ανοίξτε τα το βράδυ που πέφτει η θερμοκρασία.
– Αν υπάρχει αυτή η δυνατότητα, παραμείνετε στα πιο κρύα δωμάτια του σπιτιού ιδιαίτερα το βράδυ όταν πρέπει να κοιμηθείτε
– Η μόνωση των τοίχων του σπιτιού σας μπορεί να βοηθήσει μακροπρόθεσμα γιατί διατηρεί τη θερμότητα μέσα στο σπίτι όταν έχει κρύο και την κρατάει έξω όταν έχει ζέστη.
4. Μεριμνήστε για τα αγαπημένα σας πρόσωπα
– Σιγουρευτείτε ότι τα ηλικιωμένα, ασθενή ή πολύ νεαρά άτομα της οικογένειάς σας βρίσκονται σε κατάλληλες συνθήκες
– Δεν πρέπει να αφήνετε μωρά, ηλικιωμένους ή παιδιά μόνα τους στο αυτοκίνητο
– Αν έχετε ασθενείς ή ηλικιωμένους γείτονες ή φίλους μεριμνήστε για την υγεία τους καθημερινά κατά τη διάρκεια ενός καύσωνα
– Επαγρυπνείτε και καλέστε ένα γιατρό αν κάποιος δεν νιώθει καλά ή χρειάζεται περαιτέρω βοήθεια.
Ζώντας λοιπόν σε μια ηλιόλουστη και θερμή χώρα όπως είναι η δικιά μας, και αντιμετωπίζοντας τα τελευταία χρόνια ιδιαίτερες κλιματολογικές και μη συνθήκες που ανεβάζουν στο κατακόρυφο τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος, όπως, ξηρασίες, καύσωνες, πυρκαγιές, κλπ. η στοιχειώδη γνώση αναγνώρισης και αντιμετώπισης τέτοιων καταστάσεων μπορεί να αποβεί ανά πάσα στιγμή καίρια και σωτήρια…
