Αρτηριακή πίεση είναι η πίεση που ασκεί το αίμα στο τοίχωμα των αρτηριών καθώς ρέει μέσα σε αυτές. Η αρτηριακή πίεση εξαρτάται από την ροή του αίματος (πόσο αίμα στέλνει η καρδιά μας σε κάθε συστολή) και από την αντίσταση που προβάλλουν τα αγγεία μας στην ροή αυτή. Εάν η αρτηριακή πίεση είναι υψηλή, τότε η καρδιά μας πρέπει να εργαστεί δυνατότερα για να διατηρήσει επαρκή ροή αίματος στο σώμα μας.
Μικρή και μεγάλη πίεση
Η καρδιά “χτυπά” περισσότερο από 100.000 φορές την ημέρα. Κάθε φορά που “χτυπά”, διώχνει μια ποσότητα αίματος στις αρτηρίες μας. Αυτή η ποσότητα αίματος αυξάνει την πίεση μέσα στις αρτηρίες μας. Μεταξύ δύο χτύπων η καρδιά ξεκουράζεται και γεμίζει με αίμα. Έτσι η αρτηριακή πίεση εκφράζεται με δύο αριθμούς. Ο πρώτος αριθμός, π.χ. το 12 ή σωστότερα το 120 είναι η πίεση που ασκεί το αίμα στο τοίχωμα των αρτηριών καθώς φεύγει από την καρδιά κι ονομάζεται συστολική πίεση ή μεγάλη, ενώ ο δεύτερος αριθμός, π.χ. 8 ή σωστότερα 80 είναι η πίεση που ασκεί το αίμα στα τοιχώματα των αρτηριών όταν η καρδιά πια ξεκουράζεται κι ονομάζεται διαστολική πίεση ή μικρή. Οι μονάδες μέτρησης της πίεσης είναι τα χιλιοστά της στήλης υδραργύρου (mmHg).
Η ιδανική αρτηριακή πίεση σε υγιείς ενήλικες είναι κάτω από 120 για την συστολική και κάτω από 80 για τη διαστολική. Οποιαδήποτε τιμή αρτηριακής πίεσης άνω του 140 για τη συστολική και άνω του 90 για τη διαστολική θεωρείται υπέρταση. Ειδικότερα, άτομα με τιμές αρτηριακής πίεσης μεταξύ 120-139 για την συστολική ή/και 85-89 για τη διαστολική θεωρούνται ότι έχουν οριακή υπέρταση (προ-υπέρταση) κι έχουν ανάγκη τακτικής παρακολούθησης της αρτηριακής τους πίεσης και άμεσης αλλαγής τρόπου ζωής. Όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η αρτηριακή πίεση δεν παραμένει σταθερή όλο το 24ωρο, γι’ αυτό η διάγνωση της αρτηριακής υπέρτασης πρέπει να βασίζεται σε πολλαπλές μετρήσεις.
Ιδιοπαθής υπέρταση
Τα αίτια της αυξημένης πίεσης ποικίλλουν και συνήθως είναι άγνωστα. Στην τελευταία περίπτωση πρόκειται για την ιδιοπαθή υπέρταση. Αυτή μπορεί να οφείλεται σε μείωση του αυλού των αρτηριών, αύξηση της ροής αίματος, ή σε αύξηση της δύναμης συστολής της καρδιάς ή αύξηση του καρδιακού ρυθμού. Οποιαδήποτε από αυτές τις καταστάσεις μπορεί να αυξήσει την αρτηριακή πίεση. Η ιδιοπαθής υπέρταση είναι υπεύθυνη για το 95% των περιπτώσεων υπέρτασης. Μερικές φορές όμως η υψηλή αρτηριακή πίεση μπορεί να οφείλεται σε άλλη πάθηση, όπως σε πάθηση των νεφρών, της καρδιάς ή των ενδοκρινών αδένων. Όταν αυτό συμβαίνει, τότε αποκαλείται δευτεροπαθής υπέρταση. Η κατάσταση αυτή αντιμετωπίζεται μόνο με θεραπεία της νόσου που την προκάλεσε.
Χαμηλή αρτηριακή πίεση
Είναι σπάνια και συνήθως καλοήθης κατάσταση, η οποία συναντάται σε νεαρά άτομα όπου η αρτηριακή πίεση αναφέρεται 90/70 ή ακόμα 80/60 mmHg, ενώ νιώθουν απόλυτα υγιή. Όταν η αρτηριακή πίεση είναι πραγματικά τόσο χαμηλή, κυρίως σε ηλικιωμένους, το άτομο νιώθει ζάλη, κεφαλαλγία κάθε φορά που σηκώνεται σε όρθια θέση, ενώ υπάρχει συνεχές αίσθημα κόπωσης και ατονίας. Αυτή η κατάσταση καλείται ορθοστατική υπόταση και στις περισσότερες περιπτώσεις οφείλεται σε διαταραχή του αυτόνομου νευρικού συστήματος, αλλά συναντάται και σε άτομα που λαμβάνουν συνδυασμό φαρμάκων για την ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης.
Η αυξημένη αρτηριακή πίεση οδηγεί σε στεφανιαία νόσο, έμφραγμα του μυοκαρδίου, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο και νεφρική ανεπάρκεια. Αυτό γίνεται πιο σαφές αν σκεφτούμε ότι όταν η πίεσή μας είναι υψηλή, τότε η καρδιά μας πρέπει να εργαστεί πιο σκληρά από ό,τι συνήθιζε.
Όταν η αρτηριακή πίεση παραμένει υψηλή, τότε η καρδιά πρέπει σταδιακά να εργαστεί σκληρότερα για να προωθήσει αίμα και οξυγόνο στο σώμα μας. Ο καρδιακός μυς τότε υπερτρέφεται (παχαίνει) και η καρδιά δεν λειτουργεί πια κανονικά. Μια καρδιά διογκωμένη δεν μπορεί να εργαστεί σωστά για μεγάλο χρονικά διάστημα και τελικά οδηγείται σε ανεπάρκεια.
Οι αρτηρίες είναι τα αγγεία που μεταφέρουν το αίμα στο σώμα μας. Όταν η αρτηριακή πίεση είναι μεγάλη, τότε οι αρτηρίες σκληραίνουν και χάνουν την ελαστικότητά τους. Αυτό φυσιολογικά συμβαίνει σε όλους μας όταν γερνάμε, αλλά η αρτηριακή υπέρταση επιταχύνει αυτή την διαδικασία, η οποία αποκαλείται αθηροσκλήρυνση ή αρτηριοσκλήρωση.
Οι σκληρές και στενωμένες αρτηρίες δυσκολεύονται να προωθήσουν το αίμα στο σώμα μας. Εάν τα όργανα του σώματός μας δεν δέχονται αρκετό οξυγόνο και θρεπτικές ουσίες, δεν λειτουργούν σωστά. Επίσης υπάρχει ο κίνδυνος σχηματισμού θρόμβου στην στενωμένη αρτηρία.
Επίσης μπορεί να προκληθεί εγκεφαλικό επεισόδιο από την προοδευτική στένωση στα αγγεία του εγκεφάλου. Όταν η ροή του αίματος είναι ανεπαρκής, τα εγκεφαλικά κύτταρα στερούνται οξυγόνου και τελικά πεθαίνουν.
Η αυξημένη αρτηριακή πίεση στενεύει τις αρτηρίες του νεφρού – όπως και σε άλλα σημεία του σώματός μας – και μπορεί να οδηγήσει σε νεφρική ανεπάρκεια. Η κύρια λειτουργία των νεφρών είναι να φιλτράρουν το αίμα από τοξικές χημικές ουσίες. Για να γίνει σωστά αυτή η λειτουργία πρέπει η πίεση μέσα στα αγγεία τους να είναι σε φυσιολογικά όρια. Όταν οι αρτηρίες στενεύουν και σκληραίνουν από την αυξημένη αρτηριακή πίεση, η ροή αίματος μέσα στο νεφρό μειώνεται και αυτή η κατάσταση εμποδίζει τη φυσιολογική του λειτουργία.
Τα αγγεία στα μάτια μας επίσης σκληραίνουν και στενεύουν με την αρρύθμιστη υψηλή πίεση. Αυτό μπορεί να προκαλέσει την δημιουργία θρόμβου και αιμορραγιών μέσα στα μάτια μας, που θα οδηγήσει σε διαταραχές στην όραση ή ακόμα και σε τύφλωση.
Ρύθμιση τώρα
Η ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης σε φυσιολογικά όρια με φαρμακευτική αγωγή, δίαιτα και άσκηση μειώνει την πιθανότητα θανάτου από στεφανιαία νόσο και εγκεφαλικό επεισόδιο, ενώ βελτιώνονται και τα υπόλοιπα όργανα, όπως τα νεφρά κι οι οφθαλμοί μας. Φαίνεται ότι μια μείωση κατά 5 με 6 μονάδες της διαστολικής πίεσης σε διάστημα πέντε ετών, οδηγεί σε 40% λιγότερα εγκεφαλικά επεισόδια και 20% λιγότερα καρδιακά. Τα αποτελέσματα είναι ακόμα πιο ευεργετικά όταν η διαστολική πίεση μειωθεί κατά 10 μονάδες, οπότε παρατηρείται μείωση των εγκεφαλικών επεισοδίων κατά 56%.
Ύπουλος εχθρός
Οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν ότι έχουν υψηλή αρτηριακή πίεση, καθώς δεν έχουν συμπτώματα και την ανακαλύπτουν σε τυχαία μέτρηση. Πολλά άτομα εκπλήσσονται όταν ο γιατρός τους λέει ότι έχουν υπέρταση, καθώς θεωρούν ότι είναι μια κατάσταση αναγνωρίσιμη.
Συνήθως δεν υπάρχουν ειδικά συμπτώματα που να υποδηλώνουν ότι κάποιος έχει υψηλή πίεση.
Υπέρταση στις γυναίκες
Με την πάροδο της ηλικίας παρατηρείται μια ήπια αύξηση της αρτηριακής πίεσης. Κατά την εμμηνόπαυση έχει παρατηρηθεί ότι η αύξηση αυτή είναι της τάξης των 5 mmHg, η οποία είναι ανεξάρτητη της αύξησης του σωματικού βάρους. Φαίνεται ότι η έλλειψη των οιστρογόνων οδηγεί σε απώλεια της ελαστικότητας των αρτηριών.
Επίσης, στις μεγαλύτερης ηλικίας γυναίκες η αρτηριακή πίεση δεν ρυθμίζεται ικανοποιητικά. Δεδομένα από τις ΗΠΑ σε δείγμα 99.000 γυναικών, ηλικίας 50-79 ετών, έδειξαν ότι:
-37,8% των γυναικών είχαν υπέρταση.
-64,3% των υπερτασικών γυναικών λάμβανε αγωγή, και μόνο 36,1% ρύθμιζε τελικώς την πίεσή τους.
«Κάνω χρήση αντισυλληπτικών. Πρέπει να ανησυχώ;»
Αμέσως μόλις εισήχθησαν στην αγορά τα από του στόματος αντισυλληπτικά χάπια, πριν από 30 χρόνια, άρχισαν και οι πρώτες αναφορές που συσχέτιζαν την χρήση τους με αυξημένα επίπεδα αρτηριακής πίεσης. Το χάπι περιέχει ένα μείγμα οιστρογόνων και προγεστίνης αλλά η συγκέντρωση αυτών των ουσιών σήμερα είναι μόλις το 1/5 αυτής που χρησιμοποιήθηκε αρχικά. Τα δεδομένα της μεγαλύτερης μελέτης σε 100.000 γυναίκες έδειξαν ότι: Η πιθανότητα να αναπτύξει μια γυναίκα υπέρταση είναι 80% υψηλότερη αν κάνει χρήση αντισυλληπτικών δισκίων. Ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος στις καπνίστριες και στις παχύσαρκες, καθώς και στις γυναίκες που τα χρησιμοποιούν για περισσότερο από έξι χρόνια.
Θέμα διατροφής
Η διατροφή μας πρέπει να είναι ισοζυγισμένη. Σε μια δίαιτα που περιέχει 30% λίπος, όχι περισσότερες από 10% των θερμίδων θα πρέπει να προέρχονται από κεκορεσμένα λίπη (ζωικές τροφές). Το υπόλοιπο 20% των θερμίδων θα πρέπει να προέρχεται από ακόρεστα (φυτικά) έλαια. Οποιοδήποτε τύπο λίπους κανείς καταναλώνει, θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει ορισμένα έλαια στη διατροφή του. Αυτά τα έλαια περιέχουν συγκεκριμένα λιπαρά οξέα (τμήματα λίπους) που δεν μπορούμε να συνθέσουμε, αλλά είναι απαραίτητα για την καλή υγεία. Αυτά ονομάζονται απαραίτητα λιπαρά οξέα. Πρόκειται για πολυακόρεστα λίπη που προέρχονται κυρίως από φυτικά έλαια όπως το λάδι του κάρδαμου, το καλαμποκέλαιο, το ελαιόλαδο και το σογιέλαιο. Η έλλειψη αυτών των ελαίων από την καθημερινή μας δίαιτα μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρά προβλήματα στην υγεία.
Η άσκηση αερόβιος ή ισοτονική (περπάτημα, ποδήλατο, κολύμβηση) βοηθά εξαιρετικά για τη μείωση της πίεσης, ενώ η παχυσαρκία ευνοεί την υπέρταση. Συνήθως οι γιατροί για να πείσουν τους υπέρβαρους ασθενείς τους και να τους δείξουν ότι η υπέρταση οφείλεται στα κιλά λένε ότι για κάθε 10 κιλά που θα χάνουν θα μειώνεται και κατά μία μονάδα η πίεση.
Επίσης το στρες προκαλεί μια παροδική αύξηση των τιμών της αρτηριακής πίεσης. Φαίνεται όμως ότι η μετάβαση των σύγχρονων ανθρώπων από τον παραδοσιακό τρόπο ζωής στις μικρές κοινωνίες των χωρών-κωμοπόλεων στις μεγάλες πόλεις οδήγησε σε αύξηση των επιπέδων αρτηριακής πίεσης και του πληθυσμού των υπερτασικών. Δεν είναι όμως ακόμα ξεκάθαρο αν αυτό οφείλεται αποκλειστικά στους αγχώδεις ρυθμούς ζωής ή συμμετέχουν και οι διατροφικές αλλαγές με την καθιστική ζωή. Σίγουρα όμως όλοι συμφωνούν ότι σε σημαντικό ποσοστό το χρόνιο στρες συμβάλλει στην εμφάνιση υπέρτασης. Η χρήση όμως ηρεμιστικών φαρμάκων δεν μειώνει την πίεση, παρά μόνο περιστασιακά.
Φάρμακα
Οι περισσότεροι σκέφτονται ότι αν έχουν αυξημένη πίεση δεν θα πρέπει να λάβουν φάρμακα, αυτό όμως είναι λάθος. Όταν η πίεση δεν ρυθμίζεται με την διατροφή και την άσκηση καθώς και την αντιμετώπιση των άλλων αιτιών, όπως είναι η μείωση του άγχους, τότε θα πρέπει να προχωρούν στη ρύθμισή της με λήψη φαρμάκων.
Σύμφωνα με την Ελληνική Καρδιολογική Εταιρεία, σχεδόν 3 εκατομμύρια Έλληνες πάσχουν από υψηλή αρτηριακή πίεση. Το πιο ανησυχητικό όμως είναι ότι οι μισοί από αυτούς δεν το γνωρίζουν καν, καθώς δεν νιώθουν συμπτώματα. Ακόμα χειρότερα, μερικά άτομα έχουν σταματήσει την φαρμακευτική αγωγή γιατί φοβούνται για παρενέργειες από το φάρμακο.
Κι όμως η υπέρταση δεν είναι κάτι που πρέπει κανείς να μην δίνει σημασία. Η υψηλή πίεση σκοτώνει. Αργά, σιωπηρά, αλλά… σκοτώνει.
Ο κίνδυνος για στεφανιαία νόσο αυξάνει καθώς αυξάνει η συστολική και η διαστολική πίεση. Για παράδειγμα αν η συστολική πίεση αυξηθεί από 120 σε 140-159 μονάδες, ο κίνδυνος να εμφανίσουμε στεφανιαία νόσο αυξάνεται κατά 2,5 φορές ακόμα και αν η διαστολική πίεση παραμείνει φυσιολογική. Παρόμοια αν η συστολική πίεση είναι φυσιολογική, αλλά η διαστολική είναι 100 mm Hg ή υψηλότερη, ο κίνδυνος πάλι αυξάνεται κατά 2,6 φορές.
Εάν αυξηθεί η συστολική και η διαστολική πίεση τότε το άτομο έχει 4,5 φορές περισσότερο κίνδυνο για καρδιακά προβλήματα από ένα άτομο με φυσιολογικές τιμές των δύο πιέσεων Αυτό πιο παραστατικά σημαίνει ότι σε 100 άτομα με επίπεδα αρτηριακής πίεσης μικρότερα των 120/80 που μπορεί πεθάνουν από στεφανιαία νόσο, αντιστοιχούν 460 θάνατοι ατόμων με πίεση μεγαλύτερη των 160/100.
Γίνεται λοιπόν κατανοητό πως για τον καθένα που έχει υπέρταση δεν υπάρχει άπλετος διαθέσιμος χρόνος για να σκεφτεί πώς θα την αντιμετωπίσει ή να λειτουργήσει με αναβλητικότητα, αλλά πρέπει χωρίς αναβολή να απευθυνθεί στο γιατρό του.
